ABN
Tessels
Bad
badje
bod
bodje
Speld
speldje
speld
speldje
Naald
naaldje
nééld
nééldje
Bruid
bruidje
bruud
bruudje
Paard
paardje
peerd
peerdje
Brood
broodje
bróód
bróódje
Voorbeeld
Ivoorbeeldje
foorbeeld
foorbeeldje
Maar:
Hemd
hemdje
hemd
1) hempie
(de d valt we;
Hoofd
hoofdje
hóófd
hóófie
(de cl valt we
Ad 1) Assimilatie:
Als het woord hemdje uitgesproken wordt, dan hoort
men een p in plaats van een d. De m en de p worden
op dezelfde plaats gevormd. Het zijn zogenaamde bi-
labialen, dat wil zeggen klanken die met beide lippen
worden gevormd. De d is een dentaal en wordt op een
andere plaats in de mond gevormd; het puntje van de
tong tegen het harde deel van het verhemelte of de
tanden. Voor het gemak laat de spreker die dan weg.
Sommigen noemen dat assimilatie, anderen slordig
heid of gemakzucht. Het weglaten van een dergelijk
'tussenklank' maakt de uitspraak vloeiender en het
klinkt zelfs geforceerd om die -d/p klank uit te spre
ken. Iets dergelijks geldt voor de combinatie in
hoofdjdhóófie. Mooie voorbeelden van deze 'gemak
zucht' zijn; De Cocksdorp (de) Kosdorp, deksel
dessel. Heeroma zegt: 'de s heeft de neiging om zich
aan een voorafgaande consonant is medeklinker) te
assimileren'. Hij geeft als enig voorbeeld deksel-
dessel. Texel -> Tessel noemt hij niet! Deze mogelijk
heid wordt wel geopperd door de heer WJ. Kikkert in
blad nr. 68, september 2003 van de Historische Ver
eniging Texel over het ontstaan van de naam Texel-
Tessel, maar in dit artikel stelt hij tevens dat de naam
Tehswa door de Romeinen 'veranderd of verbasterd
werd van Tehswa tot een naam waar de letter 'x' in
voorkwam.' Dit was, naar ik denk, een spellingcon
ventie. De geschreven 'x', tussen klinkers, kan zeer wel
de klank 's' symboliseren, denk aan Romaanse (La
tijnse) talen waarin de geschreven 'x' staat voor een
soort 'g' of 'h', bijvoorbeeld in de naam 'Mexico. In
het Portugese 'proximo' (volgende) wordt x uitge
sproken als 's'. Dichter bij huis vinden we 'Bruxelles'
met als uitspraak Brussèl. Ik denk dan ook eerder dat
de uitspraak Tessel wellicht nooit TeJcsel geweest, be
halve dan als spellinguitspraak 'deur leu fan de over
kant F
Opmerking:
De oma van De heer WJ. Kikkert zei dat ze van haar
oma nog had horen zeggen: hankie voor handje en
mankie voor mandje. Heeroma citeert uit een ouder
onderzoek van S. de Boer over het Tessels dialect dat
Tessels
katje
1) kot
kotje
hartje
2) hort
hortje
puntje
punt
puntje
tuitje
tuut
tuutje
vaartje
veert
veertje
slootje
slóót
slóótje
apparaat
apperaat
apperaatje
nachtje
nacht
3) nachie
lichtje
licht
lichie
bochtje
bocht
bochie
schriftje
skrift
skriffie
kastje
kos(t)
kossie
korstje
korst
4) korsie
puistje
puust
pusie
hij de woorden jongelkemankie en bankie (jongetje,
mandje en bandje) had gehoord.
D 2 - Zelfstandige naamwoorden die eindigen op -t
krijgen -je.
ABN
Kat
Hart
Punt
Tuit
Vaart
Sloot
Apparaat
Nacht
Licht
Bocht
Schrift
Kast
Korst
Puist
ad 1+2) Kot en hort:
Heeroma over de Tesselse uitspraak: De Germaanse a
wordt voor de dentalen (d, t, 1, n, r, s,regelmatig o
en blijft anders a: bak, graf, hap mag, naast kot, mon,
skorrep, swort en wól. Met mevrouw G.E. Dros ben ik
van mening dat de huidige uitspraak tegenwoordig
meer naar a neigt, dus kat en hart.
ad 2) Nachie:
De -t klank die wegvalt in woorden zoals: nachie, li-
chie, bochie, skriffie, kossie, korsie en pusie (ook in het
ABN), valt onder de noemer assimilatie,
ad 3):
'Neem nag 'n koppie thee, je ken d'r beter van piese dan
fan 'n korsie bróód.
Opmerking 1:
In het lijstje hierboven had ook het woord 'tèènst'
kunnen staan ongeveer een liter (Keijzers woorden
boek) Het verkleinwoord is tèènsie en heeft de bete
kenis van een klein beetje.
De heer de Vries: "D'r bluuft nag een tèènsie, of een
steertje ete over.
De moeder van mevrouw G.E. Dros gebruikte het
woord alleen bij vloeistoffen.
Opmerking 2:
Ook Tessels: gat - gaatje (opening) en got - gotje (zit
vlak)
Anekdote: In bovenstaand rijtje had ook 'put-putje';
'pet-petje' kunnen staan. De alom bekende Jim Scha-
gen moest eens koken voor zijn zieke moeder. Hij
had met weinig succes de aardappels afgegoten boven
de regenput. Hij zei: "Moeder heb je al bede?" "Ja?",
10
Historische Vereniging Texel
Nummer 94, april 2010
