Bijzondere stenen
Bij Ina en Herman Bakker uit Den Hoorn trof ik
eens een steen aan die onmiddellijk mijn aandacht
trok. Bovenop een ovale zwerfkei van ongeveer
18 cm. lengte zit een kleine ronde uitholling
(0 4 cm.) die er duidelijk niet vanzelf in was geko
men.
De steen had volgens Ina vroeger bij haar thuis al
tijd in een Keulse pot gelegen, bovenop de snijbo
nen en vandaar dat hij zo goed bewaard is geble
ven.
Een voor de hand liggende verklaring is dat zoiets
een maalsteen of vijzel geweest zal zijn. Op het in
ternet vond ik daarvoor de bevestiging op verschil
lende sites en wordt er gesproken van 'schaalkuil-
tjes' en 'napjesstenen'. Ik citeer:
Schaalkuiltjes zijn kleine ronde uithollingen, die
door mensen in een steen geslagen zijn. Meestal
zijn ze op rotsen te vinden, maar ze kunnen ook
voorkomen op losse stenen, zwerfkeien of megalie-
ten. In Nederland worden ze ook wel napjes ge
noemd. In het Engels zijn ze bekend onder de
naam 'Cup marks', in het Duits 'Schalengruben'. In
Zweden, waar ze zeer veel voorkomen, zijn het
'skalgropar' of in de volksmond ook wel 'alvkvar-
nar'. Dat laatste betekent letterlijk 'elfenmolens',
dus molens waarin de elfen hun meel kunnen ma
len.
Ook in de Traanroeier - de molen bij het Maritiem
museum in Oudeschild - bevind zich een soortge
lijke steen waarvan de ouderdom geschat wordt op
5000 jaar. Helaas is het altijd moeilijk om de
juiste leeftijd van een steen vast te stellen. De
meeste informatie daarvoor komt van de vind
plaats.
Van de bijna honderd in Drente en N.W. Overijssel
gevonden en onderzochte napjesstenen is bij het
merendeel de uitholling ruw en dus niet glad gepo
lijst. Dit doet vermoeden dat ze eerder gebruikt
zullen zijn voor het fijnstampen van b.v. kruiden,
dan voor het malen van graan. In het geval van de
steen uit Den Hoorn gaat het echter wèl om een
gladgeslepen kommetje. Een ander verklaring be
treft het gebruik als huisapotheek; er zou dan hard
in de kom geslagen zijn met een andere steen
waardoor er steengruis en steenpoeder in de kom
ontstond dat werd ingenomen om een winters ge
brek aan mineralen (vooral magnesium) op te hef
fen of te voorkomen. Het steenpoeder zou ook zeer
geschikt zijn om open wonden te behandelen.
Nummer 93 december 2009
Historische Vereniging Texel
27
