De sterntjesmoord
Aanvulling op: Harendhooi van het verre Griend naar Texel, verschenen in nr. 90, maart 2009
Jan Vosjan heeft een prachtig en interessant artikel
geschreven in nr. 90 van het blad van de Historische
Vereniging over de winning en het gebruik van het
harendhooi. Hel behandelt of raakt aan talloze
sociaaleconomische aspecten. Het gaat niet alleen
over planten (harendhooi), maar ook over het
boerenbedrijf, de schapenteelt, de vogelstand, het
gebruik van de natuur en de opkomst van de natuur
bescherming. Dat is zo veelomvattend dat het haast
niet anders kan dat er een kleine onjuistheid in het
verhaal sluipt.
Ik doel hier op de passage over de sterntjesmoord in
1907-1909. Vosjan stelt (of neemt aan) dat deze term
gebruikt werd, omdat er heel veel eieren werden
geraapt. Dat is echter niet juist. De 'sterntjesmoord'
is een begrip dat wordt gebezigd in het kader van de
zogenaamde gruwelmode. In Nederland was het
vooral in het begin van de twintigste eeuw (maar ook
al daarvoor) mode geworden om de dameskleding en
vooral de hoedjes op te sieren met sierveren van
zilverreigers of staarten en vleugels van sterns.
Sommige dames droegen zelfs hele vogels (visdiefjes
of noordse stern) op hun hoed.
Bron: 100 jaar vogelbescherming in Nederland
Vooral in de jaren 1906 en 1907 werd daarvoor in
vrijwel alle Nederlandse sternkolonies een groot deel
van de volwassen dieren afgeschoten. Ook op Texel,
waar volgens Drijver zowel Texelse als Helderse
jagers zich daar aan schuldig maakten. Het was
kennelijk zeer lucratief!
Deze sterntjesmoord leidde tot een besluit van
minister Talrna in 1908 om sterns, vooral de grote
stern en de visdief, de status beschermde vogel te
geven. In de geschiedenis van de vogelbescherming
was dat een zeer gedenkwaardige beslissing. Het was
namelijk de eerste maal dat een vogelsoort beschermd
werd in het belang van het 'natuurlijk evenwicht'.
Daarvoor werd de natuur en de vogels alleen be
schermd als ze direct nut had voor de mens.
Daarmee werd de louter antropocentrische grondslag
van een beschermingswet uit 1880 voor het eerst
verlaten.
Overigens was er al sprake van gruwelmode in de
gehele tweede helft van de negentiende eeuw.
Bijvoorbeeld waren de kragen van futen in Engeland
in 1860 zo populair dat de soort op het randje van
uitsterven stond.
Het leidde daar tot oprichting van de befaamde Royal
Society for the Protection of Birds. In Nederland
zaten de beschermers ook niet stil. In 1892 werd
bijvoorbeeld de "Bond ter Bestrijding ener Gruwel
mode" opgericht.
In 1899 kwam de "Nederlandsche Vereeniging tot
Bescherming van Vogels" (nu Vogelbescherming)
voort uit de een jaar eerder opgerichte "Bond tot
Bestrijding van den Vogelmoord".
Dit alles vanwege de grote zorgen die men vooral had
over de teloorgang en de economische exploitatie
van de natuur door, sinds de Franse tijd, "boeren,
burgers en buitenlui".
Als we nu over 'historisch medegebruik' spreken,
moeten we niet vergeten dat dit gebruik een eeuw
geleden vaak heel negatief was voor de natuur!
Literatuur:
Drijver J (1934). Texel het Vogeleiland.
Saris, Frank (2007). Een eeuw vogels beschermen.
Adriaan Dijksen
Nummer 91 juni 2009
Historische Vereniging Texel
5
