Vermaningen en vermaners van Texel (deel 3, tevens slot)
Stel je voor datje twee jonge kinderen niet thuis
komen in die ijzige storm en je weet niet of ze vei
lig in Den Burg zijn onder oma's hoede, of dat ze
in die koude kilte verdwaald zijn.
Niet alleen het klimaat is aan het veranderen, ook
onze bereikbaarheid is zo groot geworden, dat het
Deze serie van drie artikelen is een beknopt ver
volg op hetgeen Gerard van der Kooi in zijn boek
'De Wynberch des Heren' (Godsdienstige verande
ringen op Texel 1514-1572) heeft geschreven over
de begintijd van de Doopsgezinden op Texel. Met
name de plaats van de gebouwen (Vermaningen),
de voorkomende leraren en de eerste
vermeldingen in de archieven komen naar voren.
In het eerste en tweede deel werden de
Vermaningen van Den Burg belicht. In dit derde
en afsluitende deel worden de Vermaningen in de
dorpen De Waal, Den Hoorn, Oosterend en De
Koog behandeld. De beschreven periode (uit
gezonderd de Vermaning in De Koog) loopt van
ca. 1550 tot 1800, met daarnaast wat wetenswaar
digheden uit later tijd.
VERMANINGEN IN DE WAAL
5. De Vermaning later Friese Vermaning aan
het Hogerend (ca. 1550 - ca. 1650)
Eén van de oudste Vermaningen stond aan het
Hogerend, op de plaats van nr. 38. Deze zal moge
lijk van ca. 1550 dateren. In 1744 beschrijft een
anoniem gebleven broeder of zuster de geschie
denis der Doopsgezinden op Texel tot dan toe
(DGT nr. 49). Hier wordt medegedeeld dat er een
Vermaning was aan de Gasthuisstraat in Den Burg
én een Vermaning aan het Hogerend op de plaats
waar nu (1744) Cornelis Jansz de Boer woont.
Volgens de auteurs van het Boerderijenboek woon
de in 1742 op Hogereind 12 Jacob van de Veen en
was zijn opvolger winkelier Cornelis Jansz de
Boer. Deze woonde er dus al in 1744. In 1817
werd dit voormalige preekhuis gesloopt. Op de
kadastrale kaart van 1828 is het perceel (18) onbe
bouwd. Nu bevinden zich hier de panden
Hogerend 12 en 14.
6. De Waterlandse Vermaning aan het Lagerend
(1558 - 1672, Vlaams-Waterlandse Vermaning
(1672 - 1772), Vermaning der Verenigde
Doopsgezinden (1772 - 1974)
Omstreeks 1558 moet ook in De Waal een Water
landse Vermaning ontstaan zijn, gezien de lande
lijke scheuring in 1557. De Waterlandse Vermaning
die we kennen en waarschijnlijk niet het eerste
preekhuis der Waterlanders in De Waal is, bevond
voor ons onvoorstelbaar is dat zo'n situatie zich
nu nog zou voordoen. Maar over honderd jaar ver
wonderen onze (achter)kleinkinderen zich over
onze verhalen.
Marijke Palm
Figuur 7. Detail van de Kadastrale Kaart 1832. Situatie
van De Waal in 1 828.
18: (met pijl aangegeven) Gestippeld huis met
Romeinse I: Plaats eerste Vermaning in
De Waal, gesloopt vóór 1828. Nu Hogerend
12 en 14.
12: leeg perceel in 1828. In 1742 twee
armenhuizen (vermoedelijke plaats gestippeld
aangegeven)
13: leeg perceel in 1828. Gestippeld met Romein
se II en met pijl aangegeven de vermoedelijke
plaats van de tweede Friese Vermaning
(ca. 1650 - 1774)
23: (met pijl aangegeven) De Waterlandse Verma
ning van De Waal. Gesloopt 1974.
24 en 25: Oude kerkenraadskamer en kosters
woning in 1871 gesloopt.
41: dit perceel is in 1828 onbebouwd. In 1861
wordt een boerderij op deze plaats verbouwd
tot pastorie van de Doopsgezinde gemeente:
Hogerend 21. (gestippeld aangegeven met een
Romeinse III)
47: Huis in bezit van de Doopsgezinde gemeente
in 1828.
14
Historische Vereniging Texel
Nummer 90, maart 2009
