gaten in de muren voor het daglicht en een
depressieve onderwijzer, die de 28 leerling
en "flaauw en valsch" leert zingen. In 1841 is
daar het leerlingental gezakt tot 20, terwijl er
in De Cocksdorp dan al 70 zijn bij de ene
bekwame onderwijzer van de 2e rang Brou
wer.
De Koog, De Waal en Oost vallen dus door
de mand. Geen wonder dat veel kinderen,
zodra ze een beetje kunnen lezen en schrij
ven van school gaan.
Hun vertrek had echter ook gevolgen voor
het inkomen van hun, al dan niet depressie
ve, onderwijzers. Die ontvingen namelijk op
4e rangs schooltjes slechts de helft van het
2e-rangs Den Burg, en van iedere leerling
kregen ze ook nog minder schoolgeld, terwijl
lagere klassen dan ook nog weer goedkoper
zijn dan hogere. Zo was de situatie voor wat
betreft salarissen en schoolgeld in 1801 als
volgt voor een 2e en 4e rangs school:
Plaats: Tarief: Leerlingtal: Inkomen:
Lezen Schr. Rek.
Den Burg 1,20 1,60 2,40 80 ca.1450,-
De Waal 0,50 1,20 25 ca. 255 -
Daar komen dan nog bij de bijverdiensten
als koster, voorzanger e.d. De onderwijzer
van De Koog komt zelfs in 1835 nog maar
op 210 gulden per jaar. En dat voor een ge
zin met 3 kinderen! Een landarbeider had
toen ongeveer hetzelfde loon. Het duurt tot
1861 voor de schoolgeldregeling er voor
zorgt dat ook de armere onderwijzers wat
beter gaan verdienen. Het onderstaand over
zicht van het vaste jaarsalaris van een
hoofdonderwijzer laat dat duidelijk zien (daar
kwamen dus schoolgelden en dergelijke nog
bij):
1801
1835
1860
1875
1887
Den Burg f.150
f.650
f,730
f.850
f.1000
Oudeschild f.105
f.650
f.620
f.675
f. 800
De Waal f. 75
f.340
f.400
f.550
f. 750
Oosterend f. 118
f.400
f.500
f.600
f. 800
Oost f. 80
f.300
f.500
f.600
f. 800
Den Hoorn f.150
f.400
f.500
f.550
f. 800
De Koog f.120
f.210
f.400
f.550
f. 750
De Cocksdorp
f. 525
f.600
f. 800
Zd. Eierland
f.400
f.550
f. 750
Mid.Eierland
f.800
En die aantallen kinderen dan?
Als gezegd, op de scholen zaten voorname
lijk jongere kinderen. En lang niet iedereen
ging naar school; in 1801 bij voorbeeld was
dat slechts 60%. Maar het aantal school
gaanders stijgt wel. Aan het eind van de 19e
eeuw blijft nog slechts 3% thuis. Daaraan
maakt ook de leerplichtwet van 1900 een
einde. Althans op papier, want de absentie
blijft. Naast afwezigheid door ziekte zijn het
vooral de oudere leerlingen die thuis tussen
maart en november meehelpen. Zo zit bij het
inspectiebezoek in 1849 31% thuis, in De
Cocksdorp zelfs 57%. (In Den Burg op het
deftige franse schooltje echter zijn ze alle
maal aanwezig.) Sommige kinderen verzui
men nog in 1859 meer dan 100 keer per
jaar. Daarin speelt wellicht mee, dat ook de
catechisatie onder schooltijd wordt gege
ven....
Toch willen ook de ouders -die hun kinderen
thuis laten helpen!- dat alle schooltjes blijven
bestaan (zoals dat in 1999 nog steeds het
geval is). Zo is het aan de ouders van Oost
te danken dat de school daar blijft draaien.
De eerste maal komen ze daarvoor in actie
in 1837; op hun verzoek wordt meester Ver-
berne nog op zijn 65e daar benoemd waarna
hij er nog 8 jaar blijft. Opnieuw in 1879 ko
men de ouders in het geweer en met succes,
de school blijft.
Ook in Oudeschild roeren de ouders zich als
in 1865 meester Zwaai zo weinig medewer
king van de gemeente Texel krijgt dat hij
dreigt weg te gaan. Helaas voor hen gaat hij
toch in 1857 naar Terschelling.
Overigens stellen de ouders kennelijk geen
eisen aan de schoollokalen. We hebben al
gezien dat daaraan nogal wat ontbreekt, ze
ker nadat de gemeente de lokalen van Den
Burg, Oudeschild en Den Hoorn van de kerk
heeft overgenomen. Brachten wij in de 2e
wereldoorlog brandstof mee voor de kachel,
in de 19e eeuw namen de leerlingen soms
stoven mee om warm te blijven. En verder
werd de temperatuur in de klas op peil ge
houden door het grote aantal kinderen dat in
1 lokaal werd gestopt, zoals hiervoor ook al
werd vermeld. De commissie van toezicht
schrijft in 1827 dan ook "dat uit deze opeen
stapeling van kinderen noodwendig moet
voortvloeijen dat er eene bedorvene damp
kring heerst."
Daaraan wordt eindelijk in 1867 wat gedaan;
na 40 jaar dus! Want nadat de school in
13
