En dan: de negentiende eeuw
Verdere ontwikkelingen
allereerst en vooral trouwe kerkgangers wor
den. En heeft De Waal nu problemen met
het leerlingenaantal, toen bleven de leerling
en nogal eens weg om thuis te helpen; maar
de school mocht pas dicht gaan als er min
der dan 3 (drie!) leerlingen present waren.
Wat dat betreft kan De Waal dus nog even
voort.
Door een aantal oorzaken veranderde het
onderwijs in deze eeuw heel sterk. Zo was
lang niet iedereen tevreden met het onder
wijs uit vroeger tijd. Want het kwam voorna
melijk neer op "instampen" en daarbij ver
leende de roe uit onze sinterklaasliedjes
goede hulp. Bovendien veranderde het le
vensideaal: in plaats van trouwe kerkgangers
moesten de kinderen nu allereerst zedige,
goede mensen worden met gevoel voor het
mooie in het leven. En ook de franse tijd met
zijn idealen had enorme invloed (en niet al
leen voor het onderwijs). Er kwam een Rijks
wet (1806) waarin de kerkelijke taken van de
schoolmeester werden opgeheven. Hij moest
nu alleen nog maar onderwijzen o.a. in hygi
ëne, in een fris lokaal, met echte schoolboe
ken en onder toezicht van schoolinspecteurs.
Die lieten op hun beurt weer vaak hun werk
uitvoeren door toezichthouders.
De gemeente Texel, die zijn gezag over het
onderwijs verloor, en ook veel ouders, von
den die wet maar weer niks. Door die nieuwe
boeken, die de ouders ook zelf nog moesten
betalen, gingen de kinderen misschien wel
het verkeerde pad op! En de meesters -juf
fen waren er nog niet- wilden niet zonder
meer hun oude baantjes kwijt. Een overzicht
van de situatie op Texel in 1801 ziet er als
volgt uit:
Plaats
Schoolmeester
Tra kt.
leerlingental
(leeftijd)
Den Burg
Comelis Hofstee
f.150.-
80
O'Schild
Jacob Veldhuis (72) f.105.-
130
De Waal
Jacob Smit
f. 75.-
25
O'end
Comelis Luytse
f.118-
45
Oost
Hendrik Bakker
f. 80.-
45
D. Hoorn
Jan Visser
f.150-
135
De Koog
Jan Pronk (21)
f.120-
40
Het wordt bovendien moeilijker om onderwij
zer te worden. Vandaag de dag wordt weer
gesproken over het toelaten van onbevoeg
den in de klas omdat er tekort onderwij
zers/leraren zijn. In de 18e eeuw kon ieder
een lès geven die zelf kon lezen en schrij
ven. Maar met de franse wetten moesten
kandidaat-onderwijzers nu eerst een examen
afleggen voordat ze voor de klas mochten
staan. De eerste Texelaar die dat probeerde
was Jan Flens in 1802 en waarachtig, hij
slaagde voorwaardelijk en ging in Wieringen
voor de klas staan. Zijn herexamen deed hij
in 1803 - en hij zakte, in 1805 probeert hij
het voor de derde keer, nu zakt hij als een
baksteen zodat hij een ander baantje moet
gaan zoeken. Pech voor hem, vooral omdat
hij eigenlijk net te vroeg was. Want een jaar
later had hij wellicht meer kans gehad. In
1806 namelijk veranderde de wet opnieuw
en werden alle scholen èn onderwijzers in 4
rangen ver-deeld. Toen had Flens mogelijk
nog les kunnen geven in De Koog, Oost of
De Waal als 4e rangs onderwijzer in de vak
ken lezen, schrijven en rekenen. Oudeschild,
Den Hoorn en Oosterend waren 3e rang -
daar mocht ook taalonderwijs gegeven
worden- en Den Burg bracht het tot 2e rang
(ook nog geschiedenis en aardrijkskunde).
De Texelse scholen en onderwijzers haalden
geen van allen de eerste rang door gebrek
aan "beschaafdheid des verstands". Toch
schrijft de inspectie in 1809 dat 6 van de 7
scholen "zeer goed" zijn, alleen De Waal is
"slecht". Inspecteur Numan houdt het eiland
verder voor gezien; hij laat het toezicht over
aan zijn Texelse opzieners - tot zijn vertrek
in 1831 komt hij nog maar 1 keer op Texel.
Een paar jaar later krijgt Den Burg de parti
culiere school van Monsieur Verbeme erbij
(1834) en De Cocksdorp een eerste openba
re school (1837). En bij bezoek van de nieu
we inspecteur Creighton krijgt zeeman-
meester Zwaai van Oudeschild een pluim.
Ook Den Burg doet het volgens hem goed,
hoewel er 160 leerlingen in 1 lokaal zitten
met 2 meesters. Op het standenschooltje
van Verbeme zijn er maar 26. In Oosterend
is er 1 meester voor 80 leerlingen, in het 4e
rangs schooltje van Oost zitten 50 voorna
melijk jonge kinderen in een nat en donker
gebouw. De Waal is volgens Creighton
armoedig, De Koog zelfs middeleeuws, met
12
