16
kerkte men in huizen en schuren. Ook op Texel waren, zowel in Den Burg als aan De Waal
prcdikhuizcn bij overlevering bekend. (In het archief bevindt zich hierover een geschriftje van 1740,
schrijver is niet bekend.)
Later had Den Burg twee kerken: een Friese gemeente op het Kogcreind, waar de tegenwoordige ge
meente nog vergadert, en een Vlaamse gemeente aan de Nieuwstraat. Bij de fusie van 1772 werd deze
kerk verkocht. Het gebouw bestaat nog en bevindt zich op Burgwal 17.
De Waal had twee of drie kerken. Aan het Hogereindc bevond zich t.o.v. het kerkhof een Friese ge
meente, die werd afgebroken. Het materiaal dat vrij kwam werd gebruikt voor vergroting van de
Burger kerk. De Waterlandse kerk aan het Lagereinde werd in 1723 gebouwd en was jaren centrum
van Doopsgezind leven. Drukbezochte Avondmaalsdiensten, maandelijkse kerkeraadsvergaderingen,
kerkdiensten en catechisaties. In 't hart van het eiland gelegen, kwam men elkaar hier tegemoet.: te
voet, te paard, met het rijtuig en later per fiets of per auto. Als het laat werd, ging men bij donkere
maan terug met de stallantaarn. In 1824 werd de kerk vergroot.
In de Russenoorlog, april 1945, werd het kerkgebouw ernstig beschadigd,in 1974 werd het afgebro
ken, nadat het was opgekocht door een bedrijf. De Kerkekamer - kosterswoning, opgetrokken uit
Friese gele steentjes werd gerestaureerd:een verstild monumentje aan het Vermaningspad, dromend
over de tijden van weleer. De laatste koster was Gerrit Burger. Het in 1912 geplaatste orgel werd
overgebracht naar Den Hoorn. Het werd ingewijd met de tekst van Psalm 149 "Zingt de Heer een
nieuw lied." Predikant was Ds. Van Veen.
9det dorp De 'Waal met Cin^s de nieuwe 9{ederUm.ds hervormde kerken rechts de in 1974 afgebrot^en 'Vermaning'
In Oosterend en Den Hoorn hadden de Waterlanders hun kerken.In Den Hoorn bevond zich waar
schijnlijk omstreeks de jaren 1670 nog een Friese gemeente, maar bij gebrek aan leden werd die
opgeheven. De Oosterender Vermaning werd in 1775 afgebroken, herbouwd en flink vergroot. Tot nu
toe mochten we nog heel weinig gegevens over Oosterend vinden. De Gemeente Den Hoorn heeft,
omdat ze eerst in 1949 met Burg, Waal en Oosterend fuseerde, een eigen geschiedenis. We hopen daar
een andere keer op terug komen. Maar we zijn nu wel erg snel door de geschiedenis heengegaan.
Daardoor zou een gebeurtenis die landelijk "de kranten haalde" vergeten worden, en dat zou jammer
zijn, aangezien ze de verhouding Doopsgezinden tegenover de heersende Hervormde Kerk in 1649
illustreert. Wat was er aan de hand In het jaar A.D. 1649 was de leeraar Claes Arentsz uit Nieu-
we-Zype naar Texel overgestoken om aan De Waal de doop te bedienen. Bij de prediking liet hij zich
fel uit tegen de kinderdoop. De vier op Texel dienstdoende hervormde predikanten namen dat niet en
wisten het burgerlijk bestuur te bewegen Arentsz gevangen te nemen, waarop zij eisten dat Arentsz
zich openlijk op het raadhuis zou verantwoorden. Gelukkig schoten een drietal theologen, die
begrepen dat de situatie zorgelijk was, te hulp. Eén van hen was de beroemde arts-theoloog Galcnus
Abrahams uit Amsterdam. Het dispuut over de kinderdoop vindt op Texelse bodem in het oude ge
meentehuis plaats. Het is voor de Heren burgemeesters zware, geen alledaagse kost. Soms gaat de
discussie boven hun macht. Na de zitting spreken ze afzonderlijk met partijen en doen vervolgens uit
spraak. Claes Arentsz wordt van arrest ontslagen. Wel krijgt hij de waarschuwing, dat hij zich niet zo
