Een beeld van het dorp De Waal
in de vorige eeuw
Kaart, verzonden in 1902 aan C. A. Keijser, toen onderwijzer in Schoorl, van
de Dorpstraat in De Waal met links nog de Pastorie 6Doopsgezinde) later
o.a. nog bewoond door dokter van der Vegt. Ook toen nog bestond de straat
uit de bekende ronde keien omzoomd met straatstenen tot de bij de huizen
behorende stoepen vaak van gele stenen en soms afgezet door granieten pa
len of ijzeren scermen.
Het kleinste dorp van Texel is De
Waal. Jarenlang is De Koog het
kleinste dorp van het eiland ge
weest. De Waal is ontstaan aan de
rand van de gronden, die de kern
van het eiland in de Ijstijd hebben
gevormd. Het werd omringd door
een aantal zeer oude polders, die ge
maakt zijn in de jaren rond 1350.
Genoemd worden de namen Hughe
Wael, Langhe Wale of Langwael,
Walinghe Meer, Tienhoven en Dijk
manskoog. Waalenburg is van een
jongere datum. Eeuwenlang stonden
er een dertigtal boerderijtjes en wo
ningen. In 1742 woonden er exact
100 mensen in 13 boerderijen en 15
woningen. Er waren 24 gezinnen en
4 alleenstaande personen. In het
dorp waren vijf zeelieden, waaron
der een grootschipper, een kaag-
schipper en een stuurman, drie
schoenmakers en drie dienstboden.
Er was een winkel, een broodbak
ker en twee naaisters, een vroed
vrouw en een vrouw, die twee
„innocente" kinderen verzorgde.
Mogelijk woonde de laatste in het
zogenaamde Heilige Geesthuisje.
Door de eerste kadastrale kaart van
1830 te vergelijken met de bevol
kingstelling van 1829, kan met de
nodige aanpassingen, een goede mo
mentopname van het dorp en haar
bewoners worden verkregen en op
de situatie van 160 jaar geleden zal
verder worden ingegaan. Er woon
den toen 92 mensen in 29 huizen en
boerderijen. De drie kerkhuizen
pastorieën werden toen niet be
woond. Van de resterende 26 pan
den werden er 14 verhuurd. De
redelijke welgesteldheid van de
eigenaren wordt daardoor aangege
ven. In 1856 gaf een telling aan dat
het inwoners-aantal was toegeno
men tot 131. De 36 gezinnen woon
den toen in 32 panden. Het dorp
rondgaande, waarbij de op de kaart
van 1830 vermelde nummers ge
bruikt komen we tot het nu volgen
de vermeldingswaardige.
Rond 1440 was er al een kerk aan
De Waal. In dat jaar benoemde de
Bisschop van Utrecht Matthias Eng-
berts tot cureyt of pastoor van De
Waal en hij werd door twaalf ande
ren opgevolgd. Texel was in 1477
kerkelijk in vier delen gedeeld. Den
Burg, De Waal, Oosterend en als
voornaamste De Westen. Vaststaat
dat in 1507 een nieuwe kerk aan De
Waal is gekomen. Tben werd door
het Haagse Kapittel van S. Marie
verzet gevoerd tegen deze bouw. Dit
kapittel noemde zich „de Pastoor
van Den Burg en de bijbehorende
vicariëen". Zij benoemde daar
priesters als vicecureyt en het kapit
tel stond rechtstreeks onder de Hei
lige Stoel, terwijl de andere delen
ressorteerden onder het Bisdom van
Utrecht. Het Hof van Holland ver
bood hierop in haar uitspraak de
kerk van De Waal te doen wijden.
Pastoor Simon Ludolfsz verdween
van Texel en in 1508 werd Michaël
Judocus als pastoor te De Waal be
noemd. In 1509 vertrok die en werd
opgevolgd door Joannes de Witte,
die twintig jaar op het eiland bleef.
In 1514 had de kerk, die aan St. Bo-
nifatius of aan St. Odulphus was
toegewijd, zelfs 240 communikan-
ten. Later werd wegens overstro
mingen „de functie van deze
pastoor lager gesteld". De laatste
pastoor van De Waal was een gebo
ren Texelaar, Jan Dirks, die in 1548
in Utrecht tot subdiaken gewijd, in
1556 werd benoemd. Of deze tij
dens de Reformatie, evenals het ker-
6