Een beeld van het dorp De Waal in de vorige eeuw Kaart, verzonden in 1902 aan C. A. Keijser, toen onderwijzer in Schoorl, van de Dorpstraat in De Waal met links nog de Pastorie 6Doopsgezinde) later o.a. nog bewoond door dokter van der Vegt. Ook toen nog bestond de straat uit de bekende ronde keien omzoomd met straatstenen tot de bij de huizen behorende stoepen vaak van gele stenen en soms afgezet door granieten pa len of ijzeren scermen. Het kleinste dorp van Texel is De Waal. Jarenlang is De Koog het kleinste dorp van het eiland ge weest. De Waal is ontstaan aan de rand van de gronden, die de kern van het eiland in de Ijstijd hebben gevormd. Het werd omringd door een aantal zeer oude polders, die ge maakt zijn in de jaren rond 1350. Genoemd worden de namen Hughe Wael, Langhe Wale of Langwael, Walinghe Meer, Tienhoven en Dijk manskoog. Waalenburg is van een jongere datum. Eeuwenlang stonden er een dertigtal boerderijtjes en wo ningen. In 1742 woonden er exact 100 mensen in 13 boerderijen en 15 woningen. Er waren 24 gezinnen en 4 alleenstaande personen. In het dorp waren vijf zeelieden, waaron der een grootschipper, een kaag- schipper en een stuurman, drie schoenmakers en drie dienstboden. Er was een winkel, een broodbak ker en twee naaisters, een vroed vrouw en een vrouw, die twee „innocente" kinderen verzorgde. Mogelijk woonde de laatste in het zogenaamde Heilige Geesthuisje. Door de eerste kadastrale kaart van 1830 te vergelijken met de bevol kingstelling van 1829, kan met de nodige aanpassingen, een goede mo mentopname van het dorp en haar bewoners worden verkregen en op de situatie van 160 jaar geleden zal verder worden ingegaan. Er woon den toen 92 mensen in 29 huizen en boerderijen. De drie kerkhuizen pastorieën werden toen niet be woond. Van de resterende 26 pan den werden er 14 verhuurd. De redelijke welgesteldheid van de eigenaren wordt daardoor aangege ven. In 1856 gaf een telling aan dat het inwoners-aantal was toegeno men tot 131. De 36 gezinnen woon den toen in 32 panden. Het dorp rondgaande, waarbij de op de kaart van 1830 vermelde nummers ge bruikt komen we tot het nu volgen de vermeldingswaardige. Rond 1440 was er al een kerk aan De Waal. In dat jaar benoemde de Bisschop van Utrecht Matthias Eng- berts tot cureyt of pastoor van De Waal en hij werd door twaalf ande ren opgevolgd. Texel was in 1477 kerkelijk in vier delen gedeeld. Den Burg, De Waal, Oosterend en als voornaamste De Westen. Vaststaat dat in 1507 een nieuwe kerk aan De Waal is gekomen. Tben werd door het Haagse Kapittel van S. Marie verzet gevoerd tegen deze bouw. Dit kapittel noemde zich „de Pastoor van Den Burg en de bijbehorende vicariëen". Zij benoemde daar priesters als vicecureyt en het kapit tel stond rechtstreeks onder de Hei lige Stoel, terwijl de andere delen ressorteerden onder het Bisdom van Utrecht. Het Hof van Holland ver bood hierop in haar uitspraak de kerk van De Waal te doen wijden. Pastoor Simon Ludolfsz verdween van Texel en in 1508 werd Michaël Judocus als pastoor te De Waal be noemd. In 1509 vertrok die en werd opgevolgd door Joannes de Witte, die twintig jaar op het eiland bleef. In 1514 had de kerk, die aan St. Bo- nifatius of aan St. Odulphus was toegewijd, zelfs 240 communikan- ten. Later werd wegens overstro mingen „de functie van deze pastoor lager gesteld". De laatste pastoor van De Waal was een gebo ren Texelaar, Jan Dirks, die in 1548 in Utrecht tot subdiaken gewijd, in 1556 werd benoemd. Of deze tij dens de Reformatie, evenals het ker- 6

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Uitgave Historische Vereniging Texel | 1989 | | pagina 8