De Hoornder Spinbaan
(1794-1810)
kannen bevonden die zich op het
eerste gezicht heel, maar toch in
scherven in de grond bevonden. Ook
in deze brandlaag werden brokken
huttenleem aangetroffen: leem of
klei dat gediend had om brede kie
ren tussen balken dicht te smeren.
Hieruit kan geconcludeerd worden
dat er houten huizen verbrand zijn,
hoewel de beperkte opgraving niet
echt bewijst dat er een „heel" dorp
geplunderd en gebrandschat is. In de
genoemde brandlaag werd een zeld
zame vondst gedaan: een veertiende
eeuws muntgewichtdoosje. Aan een
artikel van G.M.M. Houben ontlenen
we de volgende bijzonderheden.
Muntgewichtdoosjes van het type
dat in Oud-Den Hoorn is aangetrof
fen zijn van Franse afkomst en in
België en Nederland zijn er tot nog
toe slechts zes aangetroffen. Deze
doosjes vertonen onderling veel
overeenkomst. Het Texelse weeg
schaaltje met gewichtje bevindt zich
in een messing doosje met afmetin
gen van 6,5 x 3 x 1 cm. Het is van
een klapdeksel voorzien dat om een
eenvoudig asje over een van de
smalle zijden scharnierde. De afslui
ting geschiedde met een pennetje dat
door een platte veer werd aange
drukt. In het doosje zit een ijzeren
vouwbalans met afgebroken naald.
De laatste is gelukkig nog wel aan
wezig. Dat het fragiele ijzeren ba-
lansje niet totaal is weggeroest, komt
omdat het onder invloed van het
messing doosje electrolytisch be
schermd werd tegen corrosie! De
schaar van het balansje is uit holle
buisjes vervaardigd, een verschijnsel
dat zich bij de andere beschreven
weegschaaltjes niet voordoet. Verder
bevonden zich in het doosje twee
schaaltjes van messingblik, achthoe
kig geknipt en met drie gaatjes voor
het ophangen. In het midden van de
schaaltjes een rond stempel met de
afbeelding van het paaslam, een af-
In een van de interessante plakboeken,
die Dick Lemstra samenstelde met arti
kelen uit oude Texelse Couranten, vond
ik in de jaargang 1934 een artikel over
de Hoornder Spinbaan, geschreven
door een zekere Jul Diederich. (Van de
ze Jul Diederich heb ik de indentiteit
niet kunnen achterhalen). De gegevens
voor dit artikel ontleende hij aan het
kasboek van de Spinbaan, dat zich in
het archief van de Hervormde kerk be
vindt. Ik heb me, evenals deze Jul Die
derich in dit kasboek verdiept. Zijn
verhaal blijkt te kloppen hoewel ik
vraagtekens plaats bij sommige opmer
kingen. Er blijkt bijvoorbeeld nergens
uit, dat er met wol gewerkt is: er
wordt alleen gesproken over vrachten
,,werk", d.i. ongesponnen hennep. Sa
men met oud, uitgeplozen touw werd
beelding op een Franse munt uit die
tijd, die in de Nederlanden veelvul
dig is nagebootst. De schaaltjes zul
len met dunne touwtjes aan het
balansje gehangen hebben. Tenslotte
bleek zich in het doosje nog een ge
wichtje te bevinden; een rond bron
zen muntgewicht met een afbeelding
van een kop onder een baldakijn.
Het had een gewicht van 4,55 gram
en was bestemd voor een pavillon
van de Franse koning Philippe VI.
Deze munt is geslagen na 1338,
waarmee het hele muntgewichtdoos
je gedateerd is als zijnde veertiende
eeuws. Overigens bevinden zich in
het doosje nog een of twee gewicht
jes, maar deze zijn door het vuur on
losmakelijk met de bodem ervan
verbonden. Al met al kunnen we
spreken van een zeldzame en rijke
vondst uit het ongetwijfeld arme
Oude-Den Hoorn waar de strijd om
het bestaan een harde moet zijn ge
weest. Hopelijk wordt door de publi
catie van Schoorl over Texel (nog
niet gepubliceerd] en door het on
derzoek van de overige vondsten van
Oud-Den Hoorn, in de toekomst
meer duidelijk over dit oude Texelse
dorp dat nu nog onder de nevelslui
er der historie bedekt is.
G. Gerrits.
1) H. Alta en W. Conijn; Verkennin
gen op Texel: Oud Den Hoorn. In:
Westerheem, jaargang XIV, no. 6, de
cember 1965. 2) Henk Schoorl: Zes
honderd jaar water en land (bijdrage
tot de historische Geo- en Hydrogra
fie van de Kop van Noordholland in
de periode 1150-1750). Groningen,
1973. Bladz. 58 t/m 60. 3) J. A. van
der Vlis: Texel, land en volk in de
loop der eeuwen. Amsterdam/Texel,
1949. Bladz. 46 en 65. 4) Dr. ir. G.
M. M. Houben: Veertiende-eeuwse
muntgewichtdoosjes. In: Jaarboek
voor Munt- en Penningkunde. 70,
1983.
dit verwerkt tot nieuw garen". Ook
zijn veronderstellingen dat de ,,werkver-
schaffing" (nu ,,Ons Huis") als stapel
plaats en kantoor zou hebben gediend,
vind je niet terug. Wel werd huur be
taald voor ,,de oude school". Het arti
kel is overigens zo aardig, dat we
besloten hebben het - met weglating
van enkele wijdlopige en niet terzake
doende uitweidingen - te plaatsen. En
kele typische voorbeelden van uitgaven,
die hij in zijn artikel niet vermeldt,
leest u in de copieën van het hand
schrift!
G.E.D.
„Regendagen, die de vakantietijd nu
eenmaal geeft, zelfs op Texel, hebben
mij ertoe verleid de afgelopen zomer
in 't „Volle Profijt" bij de Nieuwlan-
der polder zelfs 's avonds bij
kaarslicht, enkele oude handschrif
ten uit de 17e en 18e eeuw met veel
moeite te ontcijferen. Bij het bestu
deren hiervan kwam mij ook een
schrift in handen, getiteld: „Boek
van uitgaaf voor de Spinbaen van
Den Hoorn op Texel, opgericht Anno
1794". Aan wie wij dit zo keurig uit
gevoerde kasboek te danken hebben,
is uit dit boek zelf niet op te maken.
Ook was er geen enkele aanwijzing
te vinden, waar deze Spinbaan pre
cies gestaan heeft, doch herinnerin
gen en ook plaatselijke namen in
Den Hoorn laten ons het een en an
der vermoeden. Wie van de Hoorn-
ders kent niet „De
Werkverschaffing", het oude gebouw
vlak bij de pastorie? Veel wijst erop,
dat dit gebouw omstreeks 1795 in
nauwe betrekking tot de Spinbaan
moet hebben gestaan. Misschien wa
ren hier „comptoor" en stapelruimte
voor het grondmateriaal en het afge
werkte garen. Vaak lezen we dan
ook in het boek van aankoop of re
paratie van een hijstouw en uitbeta
ling van werkloon voor het ophijsen
van garenzakken, waaruit blijkt, dat
deze op een zolder moeten gelegen
hebben. De Spinbaan was een instel
ling van de kerk, en genoemd ge
bouw behoorde reeds in die tijd aan
de Diakonie van Den Hoorn. Op Klif
echter heeft het land waar de kippe-
fokkerijen staan, thans nog de naam
„Weverserf". Het is zeker niet ver
gezocht te veronderstellen, dat hier
de verdere werkruimte en in het bij
zonder de weefbaan heeft gestaan.
Het uiteenliggen van de bedrijfs
ruimte geeft ook een verklaring van
het feit, dat er vele kleine vrachten
in het kasboek staan aangegeven,
naast de aan- en afvoer van garen
van het strand of ook uit de haven
fH*-.
M-'t.
Q-(A
-A l
w - i
-JJrc
è~--
•J.%, Jt /y
3
fapAffOp*
O
A
O
c
'A
A
-
K/
f
/v
8
