De Koekebóóm
De nachtwacht
Ik weet 't nag os de dag fon guster,
dot ik foor t eerst na 't gróte skool
gong. April 1936 wos 't en ik wos
zó gróós os een ouwe bezem mit me
nuwwe jurrek. Ik sien 'm nag foor
me, róód mit geel en sworte rute!
Os ik on die eerste skooldag denk,
krig ik ok nag die amporte skool-
lucht in me neus. Een luchie fon pe-
piêr, inkt en kriet; en in de gang
kwam deer nag zó'n beetje pieslucht
bee, wont de pleetjes wozze in die
tiêd nag niet zó se weze moste.
Deer gong ik don, mit me ink-lappie
in me höönd; een stik of wot ronde
lappies (ressies fon me seumerjurre-
ke) miet een mooie knóóp in 't mid-
de on mekaar naaid; gien mèèns
had zó'n mooie os ik! Ik most gliek
na skool mit Willie Duunker, Duw
Bakker fon Wullem Thees, Annie
fon der Géést, Truus Bakker fon
Amalia, Annie Bakker fon St. Anna
en Nellie Smit fon Heidehof. Don
nag Kosse Bunkes fon 't Horretje,
die skrikkelek plaagd wier, omdot ie
zó dit wos en een wot krap breid
broekie on hod! Ik sien se ollegaar
nag sitte, Jan Bakker fon de Atlas,
Klaas fon Cor, Ide Kok en Aartje
Slegh mit olliêndig een kuifie fon
fore en lere knielappies om! En ne-
tuurlek Jowie Buis, die orreme Jo-
wie Buis, die nag hillegaar niet on
skool toe wos en sówot de héle tiêd
onder de bank sot! Affijn, 't eerste
tiedje tot 't speulkwortier beviel
mee wel goed. Juf de Jong leerde
óóns lettertjes op de boveste ree fon
't leesplankie lèègge en don, deur
mit je finger te skuver, die lettertjes
ollegaar achter mekaar weer in 't
dóóssie late tumele. En streepies
sette op een blaadje mit ruutjes. We
songe fon 'klosse-klos klep-klep',
over 'n jongetje mit nuwwe klom-
pies en doe wos 't speulkwortier.
We speulde geweunn op stréët foor
't skool, wont een skoolplein was er
an de Hoore nag niet in die jare. De
bakkeree fon me vader wos flak bee
skool en in 't speulkwortier hod me
moeder 't in de winkel zó drok os 't
montje, wont de mééste kiender
moche een endje köntkoek of kaaks
kópe, foor twie cent, meen ik! Maar
die eerste skooldag wos ik in 't
speulkwortier zó gauw os ik kon
óónse tuun inskote, wont....deer
sting de koekebóóm!
Dot wos de sukerperebóóm in de
bléék, die foor deuze gelegentheid
behange wos mit koek. Dot wos
fondaag mien koekebóóm en ik
moch plokke en ete, en uutdele on
me zussies en de rest fon de femi-
lie. Me vader sette mee op de foto
mit sien sunligt-boxie, wont 't wos
toch maar een belangrijk mement!
Ik herinner me, dot ik die dag de
iênigste wos an de Hoore, die zó'n
koekebóóm krege hod; 't wos eige-
lijk een Oostrender gebruuk. (Me
vader was Oostrender|. En nou ben
ik wel benuwd of 't teugeswoordig
nag deen wordt! Wot de betekenis
fon dut ouwe gebruuk is? Ik denk
niet dot 't olleênig maar bedoeld is
om de eerste skooldag wot te fersoe-
te. Néé, volleges mee sit 't diéper! 't
t Kon welders wot fon doên hèèw-
we mit ,,'t ete fon de Bóóm der Ken
nis", uut de Bijbel. Os d'r mèènse
benne, die d'r nag meer fon wete,
graag jullie reaksies.
Greet Dros, Schilderend 25.
Wat de nachtwacht destijds moest
doen vinden we nauwkeurig om
schreven in „Regelement en Orde
waarna de Nagtroeper aan Den
Burg op Texel zig zal hebben te ge
dragen van 24 April 1798". Hier
wordt ook vermeld, dat in de plaats
van Dirk Janszoon Bakker is be
noemd Cornelis Pieterszoon Kalis op
27 October 1807 en in zijn plaats
weer Cornelis Gerbrandszoon Zoete
lief op 21 September 1808. De roe
per moest roepen de uren bij nacht
en wel van 10 uur 's nachts tot 5
uur 's morgens in de maanden no
vember, december, januari en febru
ari. De uren van 10 uur 's nachts
tot 4 uur 's morgens in de maanden
maart, april, september en oktober
en de uren van 11 uur 's nachts tot
3 uur 's morgens in de maanden
mei, juni, juli en augustus. O.m. op
alle einden van het dorp en wel bij
het laatste huis, omdat hij ook
moest letten op brand, ook buiten
het dorp en daarvoor bood het
laatste huis het beste uitzicht. Bij
brand moest hij de „Brandmeeste-
ren" waarschuwen en de brand uit
roepen en daarbij een ongewoon ge
luid maken met de ratel. Een belan
grijke taak was ook de publieke rust
en veiligheid bewaren waartoe hij
dan ook gewapend was met „Hou
wer en Stok". Als verdienste genoot
de nachtwacht van ieder particulier
huishouden 1 stuiver per maand.
Soortgelijke reglementen golden
toen ook voor Oosterend en om-
streeken, voor Den Hoorn en voor
Oudeschild. In deze dorpen echter
bestond nog een extra taak en dit
natuurlijk ten behoeve van de zeelui
n.1. het roepen van de windrichting.
Ook was de nachtwacht soms over
dag actief, want omschreven werd
ook de vergoeding voor het roepen
van een „boelhuis" of „Veiling van
vastgoed en Kagen of schuiten" enz.
In 1819 spreekt men van een dag
en nachtroeper, want dan wordt te
Den Hoorn Albert Pieterszoon Bak
ker als zodanig aangesteld.
Op 23 Oct. 1856 besloot de Ge
meenteraad aan de nachtwakers
Reyer Janszoon Dijker te Oosterend
en Cornelis Visman te Oudeschild,
op hun verzoek om een toelage, een
gratificatie van ƒ107 te geven.
Na overlijden van de voornoemde
Reyer Dijker wordt in 1865 Pieter
Visser dag- en nachtroeper te Ooste
rend. In Den Burg was in 1864 Rey
er Dijker (mogelijk een andere Dij
ker met dezelfde voornaam) omroe
per en aanplakker en in 1870 werd
aangesteld Willem Biersteker tot
omroeper en tevens aanplakker,
echter zonder beloning van over-
heidszijde. Waarschijnlijk liet men
zich per opdracht betalen.
De laatste nachtwakers in Den
Hoorn waren Albert Jonker Wzn, G.
Wilner, Joh. Daalder, JB. Breman en
S. Westra.
In het begin van deze eeuw waren
Jan Maat en Willen de Wijn de om
roepers aan Den Burg. L. Polak
volgde in 1909 Jan Maat op. Voorst
was ook Geert Kikkert, de zadelma
ker, nog actief als oproeper. Wat
werd er zoal omgeroepen n.1.: Als er
ergens brand was; de slager liet om
roepen, dat er vers varkensvlees te
koop was of dat er dan en dan een
prima os geslacht zou worden; de
notaris liet zijn veiling en boelhuis
omroepen; Meijert Vlas, groentehan
delaar liet omroepen, dat er een
schuit met verse groente aangeko
men was; ook kon je s avonds ho
ren: „Al wie morgenochtend om ze
ven uur met Keijser (of Mets of
Bruin) varen wil kome om zeven
uur aan de haven"; opening ijsbaan
etc.
Jan Maat riep de gehele Burg om
voor de notaris voor 10 cent. Polak
riep 30 a 40 keer, doch vroeger veel
minder toen Den Burg nog zoveel
kleiner was. De laatste omroeper L.
Polak, van beroep sigarenmaker. Hij
verkocht lichte en zware sigaren
voor 3,4 en 5 cent in een zakje met
een rebus. Een opvallende figuur in
het dorp was het stellig. De ouderen
zien Polak nog gaan, mank en moei
lijk lopend met zijn zwarte pandjes
jas en zwarte pet en voorzien van
een zware bel. Naast het sigarenma-
ken handelde hij nog in Friese
staartklokken, doofpotten en tabaks
dozen.
Ieder die nog iets weet omtrent na
men en/of bijzonderheden van
nachtwakers en omroepers op Texel
gelieve het mij op te geven. Tel.
02228-294. Bij voorbaat dank. In
een volgend nummer van ons blad
zullen wij U dan nader informeren.
N. Huysman
G.A.T.
Tex. Courant 1939
11
