Houten Buizen
15
Een getemde bron
Toen het hoofdpostkantoor in Amsterdam tot Magna Plaza werd verbouwd, is met
al het andere ook een brongasvoorziening vernield, ook al was het dan een uiterst
eenvoudige. Egbert Thomas werkte rond 1975 in het postkantoor en soms leidde hij
er mensen rond. Vanaf de Spuistraat, het dichtst bij de Raadhuisstraat, kwam je met
een trapje naar beneden bij de postbussen. Daarachter, dus ook in het souterrain, werd
gesorteerd. Dit diepste punt van het gebouw was dan altijd het hoogtepunt van de
bezichtiging. Daar brandde dag en nacht zomaar vanuit de tegelvloer een vlammetje.
Soms, rond theetijd, stond er een keteltje water boven. Anders was er alleen die spleet
tussen de tegels met die vlam. Ze hadden, zei Egbert, het idee datje het gas maar
beter kon verbranden dan dat het zomaar in de kelder kwam of misschien, als je het
allemaal zou dichtsmeren, ergens anders zou opduiken. Het was een soort affakkelen
wat daar gebeurde en we waren het er allemaal mee eens. Egbert mocht het zeggen
want hij was ook lid van de vrijwillige brandweer. Uit: Gasbronnen in Noord-Holland.
Deze begonnen echter al gauw te roesten
en werden daardoor onbruikbaar. Hiervoor
in de plaats kwamen houten pijpen. Met
een zogenaamde kattekop konden modder
en schelpen worden weggezogen. Als de
boorbuis diep genoeg in de water en gas-
houdende zandlaag reikte, kon de houten
welpijp worden ingebracht. Tussen het hout
en de boorbuis werd om het filter grind ge
stort om de doorlaat van water vrij te hou
den. Tenslotte werd de boorbuis eruit ge
trokken, terwijl de houten welpijp bleef
zitten. Het water komt daarin vanzelf om
hoog, omdat het land in de laaggelegen
polder onder het zeeniveau ligt. Het water
bevat gemiddeld zo’n 10 methaangas,
dat er - eenmaal aan de oppervlakte -
borrelend uitkomt.
Techniek onder de knie
Lang niet al het gas kwam daarbij direct
vrij. Jan Lankelma loste dat probleem op
door de uitvinding van de separator. Een
soort douchekop waardoor het aangeboorde
bronwater, eenmaal bovengronds, met een
klap op een sproeiblad valt. Door die klap
maakt het gas zich los van het water en zo
kon het meeste gas uit het water worden
gehaald. Maar in het algemeen komt het
gas vrij uit het water, omdat de druk op het
water afneemt. Op dertig meter diepte is de
druk nog 4 atmosfeer, aan de oppervlakte
nog maar één. De oudste ketels werden
direct boven de bron gehangen. Bij storing
gaf dat veel problemen, omdat dan de
zware opslagketel geheel uit het water
moest worden getild. Ook dit probleem
werd opgelost. Er werd een kleine, goed
hanteerbare, productieketel boven de bron
gebouwd met daarin de sproeier, vandaar
liep een leiding naar een drijvende opslag-
ketel waaruit weer een leiding naar de ge
bruiker toeliep. Rond 1900 had men de
techniek vrijwel volledig onder de knie.
Het resultaat was dat een bloeiende platte-
landsindustrie ontstond waar heel wat
mensen hun brood in verdienden. Het ging
niet alleen om puttenboorders, ook om het
plaat- en fitterswerk. Het onderhoud was
intensief. Lekjes in de ketel gaven snel ver
mindering van de opbrengst. Ook kon er
minder gas komen doordat de wel verzand
de of doordat er condenswater in de lei
dingen kwam. En dan was er de continue
levering van gloeikousjes en glaasjes.
Droog en Eecen
In onze contreien was het Jan Jonk uit
Winkel die de eerste brongasinstallaties
plaatste. In 1929 nam Adriaan Droog uit
Barsingerhorn het puttenboordersspul
van hem over om er zelf een bedrijf mee
te beginnen. Droog was daarvoor al be
gonnen met het leggen van aardleidingen
voor het PEN (Provinciaal Elektriciteits
bedrijf Noord-Holland). Na de droog
legging van de Wieringermeer in de ja
ren dertig van de vorige eeuw moest er
bij elke boerderij een waterput komen.
Op een meter of veertig diepte was het
water zoet. Droog heeft tientallen putten
geslagen waarvoor houthandel Eecen uit
Oudkarspel de houten
kokers leverde. De
bronnen werden dus
gemaakt voor water
maar al gauw kwamen
er gasketels boven.
Begonnen op het
nieuwe land, maakte
Droog ook naam aan
de andere kant van de
Omringdijk. Zo ook in
de Slootgaardpolder.
Bijna huis-aan-huis
kwam er een bron-
gasinstallatie, die
tot ver na de oorlog
dienst deed.
voor norton wellen, in alle maten
tegen billijke prijzen, levert
J. EECEN Gzn., Stoomzagerij,
OUDKARSPEL. 56752
