ONDER DE PANNEN
Peter Langendijk
38
Dakbedekking: een vanzelfsprekend iets. Ze dient om verwering
en het binnendringen van vocht tegen te gaan en verder geeft ze
ook bescherming tegen hitte en kou. Er worden verschillende
materialen gebruikt, zoals plaggen, hout, riet, steen of metaal. In
onze streek zijn tegenwoordig dakpannen het meest ingeburgerd.
Wat weet u er over? Kijk eens tijdens een ritje of wandeling door
een dorp of stad naar omhoog. Er is variatie te over.
De negentig jaar oude boer
derij ‘ZeldenRust’aan de
Waarlandsweg 21 met drie
lagen Oudhollandse pannen.
De eerste vorm van een dakpan is de zo
genaamde holle en bolle pan. Ze worden
ook wel non en monnik genoemd. Er zijn
twee lagen, waarvan de onderste laag met
De Romeinen
Omstreeks het begin van onze jaartelling
bouwden de Romeinen hun woningen al
van steen met een dak voorzien van pan
nen. Ze deden dit niet alleen in hun thuis
land maar ook in de bezette gebieden.
Het is bekend dat er ook in ons land ste
nen huizen zijn gebouwd. Toen de Ro
meinen in de vijfde eeuw ons land ver
lieten ging de kennis over deze wijze van
bouwen en van de keramische materialen
verloren. Maar dankzij de kruistochten
rond 1200 kwamen onze voorouders op-
de bolle kant omlaag en de bovenste met
de bolle kant omhoog ligt. In Zuid-Europa
treft men deze wijze van dakbedekking
nog steeds aan, maar voor ons natte en
winderige klimaat zijn deze pannen min
der geschikt.
Pannenbakkerijen
Gaandeweg de zestiende en zeventiende
eeuw werden steeds meer huizen bedekt
met dakpannen of leien. Dit kwam door
de vele branden van de met riet of stro
gedekte woningen, die vaak een groot
deel van een stad verwoestten. De stads
bestuurders maakten voorschriften voor
de wijze van bouwen. Reeds in 1460 kwam
de stad Zutphen met een verbod op daken
van riet en stro; Maastricht deed dat
pas in 1612. Het kwam voor dat boetes
werden uitgedeeld in de vorm van leve
ring van dakpannen om zo de verstening
van de stad te bevorderen.
Het gevolg van dit alles was dat er voor
al langs de grote rivieren, waar de bruik
bare klei aanwezig was, steen- en pannen
bakkerijen werden gebouwd. Het waren
vaak kleine familiebedrijfjes, waarin het
hele gezin meehielp. Bij een werkdag
van 12 uur bedroeg de productie onge
veer 800 tot 1000 stuks. De overslagpan,
ook wel holle of Oudhollandse pan ge
noemd, was in die jaren het meest gang
bare type. De pan heeft meestal aan de
rechter zijkant een overslag of wel. Dit
kwam door het simpele feit dat de meeste
werklieden in de pannenbakkerijen rechts-
handig waren. De klei werd in een hou
ten bezande mal gedrukt en vervolgens
werd de wel met de rechterhand nagestre
ken. Daarna gingen de pannen de oven in.
Aan het eind van de negentiende eeuw
kwamen door de komst van stoommachi
nes apparaten op de markt die pannen,
compleet met zij- en kopsluitingen, ma
chinaal konden persen. Een ondernemer
uit Limburg toog zelf met paard en wa
gen naar Frankrijk om zo’n machine op
te halen. Zo werden hier de kruispan en
de tuile du nord geïntroduceerd.
nieuw in contact met het maken van bak
stenen en dakpannen.
A
