Tijdens het Weichselien (116.000
11.700 jaar geleden) was de onder
grond bijna permanent bevroren,
maar het landijs heeft Nederland niet
bereikt. In de korte zomers schuurde
het smeltwater diepe dalen in de
ondergrond, 's winters ontstond een
ijswoestijn waar weinig groeide. Hier
door kon de wind veel van het zand
verstuiven.
Na die laatste ijstijd, zo'n 11.000 jaar
geleden brak er een warmere tijd aan,
het ijs trok zich terug naar het noor
den. De gletsjers en ijskappen smol
ten, waardoor de zeespiegel zeer snel
steeg, meer dan 1 m per eeuw. De zee
vulde eerst het diep uitgesleten bek
ken ten zuiden van de lijn Texel- Wie-
ringen-Gaasterland. West-Nederland
was toen een getijdengebied, vergelijk
baar met de Waddenzee van nu.
Rond 6.000 jaar geleden bereikte de
Noordzee haar meest oostelijke posi
tie, de kilometers dikke ijskap langs de
Hudsonbaai in Noord Amerika smolt
als laatste weg en de zee steeg nog
maar 15 cm per eeuw en vormde daar
strandwallen door het opstuiven van
op de stranden opgedroogd zand. Het
zand en klei kwam uit het deltagebied van de
Rijn en de Maas, uit de (zuidelijke) Noordzee
(kalkrijk) en van de afslag van de noordelijke
kustboog (kalkarm).
De zee steeg minder snel dan dat er zand en
klei werd aangevoerd; de kustlijn sloot zich
en langs de randen ontstonden moerassen
omdat de afwatering van het gebied achter
de strandwallen steeds moeizamer verliep.
Uiteindelijk breidde het veen zich uit totdat
het Nederland grotendeels bedekte. Ruim
duizend jaar later waren er nog maar twee
openingen in de kust van Noord-Holland: het
Oer-IJ en het Zeegat van Bergen. Ook langs
de randen van het zeegat van Bergen ontston
den strandwallen, de getijdegeul was soms 10
km breed en had talrijke zijgeulen waarin bij
vloed zand en klei werd aangevoerd wat bij eb
deels achterbleef en zo een dikke laag vormde.
Deze laag bedekte het eerdere veen, dat ook af
en toe weggespoeld werd. De bodem van het
achterland werd hierdoor opgehoogd en voor
de getijdenstroom steeds minder toegankelijk,
waardoor het zeegat zich vernauwde. De kust
lag 5 tot 10 km verder in zee dan tegenwoordig.
6.000jaar geleden,
de zeespiegel ligt 7
meter lager dan nu,
de pijlen geven de
herkomst van het
sediment aan
4.750jaar geleden,
de zeespiegel ligt
5 meter lager dan
nu. Het Zeegat van
Bergen en daar
onder het Oer-IJ zijn
duidelijk te zien
67
