Joodse vluchtelingen in Schoorl
(deel 1)
Inleiding
In Schoorl cn haar contreien
is het door de eeuwen heen
betrekkelijk rustig wonen ge
weest. Goed, in de Tachtigjarige
oorlog, in 1799 en in de Tweede
Wereldoorlog kreeg Schoorl
ongenode en veelal gewapende
gasten over de vloer, maar
voor het overige was het uit de
tweede cn derde hand dat men
van de ellende in de rest van
de wereld vernam. De enige
directe confrontatie met wat
dictatuur, oorlog en terreur zoal
met mensen doet lag en ligt in
de ontmoeting met de vluchte
ling. Ieder mens beantwoordt
zon ontmoeting en ieder op
zijn wijze verantwoordt zijn
antwoord. Vluchtelingen zijn
van alle tijden.
In oktober 1914 werd Neder
land overspoeld met honderd
duizenden Belgen, waarvan er
in december 1914 nog 124.000
hier verbleven. Onze bevolking
bedroeg toen slechts zes
miljoen. Schoorl behoorde niet
tot de gemeenten die door de
rijksoverheid betrokken werd
in de opvang zoals ondermeer
Bergen. Er zijn in de gemeente
wel een aantal vluchtelingen
blijven hangen. Die zijn allang
opgegaan in de gemeenschap.
Verdreven door de Revolutie
van 1917 in Rusland hebben
zich nog een paar vluchtelingen
hier mogen vestigen. Van de
exodus die op gang kwam door
het virulente anti-semitisme in
Oost-Europa bleven er op weg
naar Amerika in de loop van
tientallen jaren in Nederland
zo n 10.000 joden hangen. Bij
de gehouden volkstellingen
tot 1940 heeft zich echter in
Schoorl niemand opgegeven
te behoren tot het Nederlands-
Israëlitisch Kerkgenootschap.
Nadat het Duitse volk in 1933
had gekozen voor Hit Ier kwam
van daar al zeer snel een
vluchtelingenstroom op gang
van voornamelijk joden. Na de
Kristallnacht in november 1938
werd de uittocht van joden uit
Duitsland en Oostenrijk ver
hevigd. Men spreekt van meer
dan 30.000 joodse vluchtelingen
na 1933 en van 7.000 niet-joden.
Van die Joodse vluchtelingen
verbleven van maart tot
september 1939 een groep van
ongeveer 80 protestantse joden
in het Doopsgezind Broeder
schapshuis aan de Oorsprong-
weg. Over deze groep gaat dit
artikel.
De Duitse vluchtelingen van
voor de oorlog die nog van
hun zoektocht naar een veilige
haven zouden kunnen vertellen
zijn nu achter in de zeventig
of ouder. Over degene die
tijdelijk in de gemeente Schoorl
verbleven heeft de auteur
nog maar weinig informatie
kunnen verkrijgen. Helaas,
omdat naar het schrijnende
verhaal van ieder van hen
slechts gegist kan worden aan
de hand van het collectieve
gebeuren dat van de groep kan
worden verhaald. In dit stuk zal
voornamelijk de positie van de
groep Schoorl geplaatst worden
in de algemene geschiedenis
van die tijd.
In het tweede deel van dit
artikel komt het persoonlijke
van die groep op de voorgrond.
Het is voorts goed voor de
lezer zich te realiseren dat de
toekomst voor alle betrokkenen
van toen zich als een donkere
wolk samenpakte, maar dat het
onvoorstelbare waarvan wij nu
weet hebben hun voorstelling
toen te boven ging.
Anti-semitisme
Anti-semitisme, soms openlijk,
vaker in bedekte vorm, had
in Nederland steeds bestaan,
maar was in aard hemelsbreed
verschillend van die in Frank
rijk en Duitsland. De Jong (dl
1, p.461) spreekt van een zeer
milde latente vorm. Tengevolge
van de strijd om hun emanci
patie bestaat er de eerste helft
van de negentiende eeuw veel
belangstelling voor de Joden.
Door toedoen van liberale en
christelijke schrijvers verwa
terde die belangstelling (Pinkas
p.108).
Rond 1880 was er een stroom
van anti-semitische publicaties
mede door de kwestie Pincoff,
maar daarna bleef het toch tot
enkele uitzonderingen beperkt.
Tot die uitzondering behoorde
Abraham Kuyper die de kalme
sfeer binnen de christelijke
gemeenschap verstoorde door
te stellen dat de joden niet te
veel invloed op de samenleving
moesten krijgen. Hij had daarbij
het oog op de joodse bour
geoisie die sterke door Kuyper
verfoeide liberale tendensen
vertoonde. De korte anti-joodse
opleving vond gehoor bij de
navolgers van Kuyper en in het
katholieke zuiden. Het heeft er
echter niet toe geleid dat zover
bekend een jood in Nederland
om zijn Jood-zijn een haar is
gekrenkt.
Na Kuyper matigde de
anti-semitische sfeer zich en de
socialistische beweging nam
min of meer de rol van stoot
kussen over voor de orthodoxie
en midden-orthodoxie zowel
aan protestantse zijde als aan
katholieke zijde. De maatschap
pelijke positie van de joden
in Nederland bleef onverlet.
Cultuur-historische Vereniging Scoronlo december 2oos
