oogstberging, bijvoorbeeld voor
akkerbouwprodukten.
In de loop van de tijd is het uiter
lijk van de stolpen aangepast aan
de bouwmode en de beschikbare
bouw- materialen. Zo werden de
houten wanden vervangen door
stenen muren, het riet vervangen
door pannendaken; werden de
ramen anders ingedeeld met de
komst van beter en groter glas en
zie je vooral in de 19de eeuw meer
en meer toepassing van gietijzer:
in deuren, versieringen, hekken
enzovoort.
En tijden van welvaart spiegelden
zich ook in exterieur en interieur:
Zo lieten de Amsterdamse kooplie
den die met VOC-kapitaal de
Beemster drooglegden en de rijke
patriciërs uit o.a. Alkmaar die in
de Zijpe of de Schermer hun
herenboerderij hadden, de gevels
voorzien van stadse allure. De
prachtige herenboerderij 'De Een
hoorn' in de Beemster (1682) met
zijn renaissance trapgevel is bij
voorbeeld een perfecte kruising
van stolp en grachtenwoning.
Stolpen in Kennemerland
Zo rijk zijn de stolpen van Kenne
merland niet. De zandgrond was
in tegenstelling tot de vette klei
van de droogmakerijen schraal en
de opbrengsten geringer. Opval
lend in de duinstreek is het veel-
vuldiger gebruik van rieten daken
en de ornamentiek aan deuren,
ramen, goten en hekken. Hier is de
hand van de dorpstimmerman
zichtbaar, de plaatselijke
ambachtskunstenaar die de stolp
vooral in de agrarische bloeiperio
de van eind vorige eeuw tot een
bouwwerk van aanzien maakte.
En waar bewaard gebleven, zijn ze
tot vandaag een lust voor het oog.
Schoorl telt nog flink wat stolpen
(en enkele andere boerderijtypen),
vooral in de lintbebouwing;
relatief minder in de polder. En
waar Bergen maar één stolp telt
met een fraaie, rondgemetselde
schoorsteen, heeft Schoorl er wel
acht. In het boek 'Schoorl in archi
tectuur' (1984) tel ik 46 stolpboer
derijen. Sindsdien zijn er zeker
zeven verdwenen waarvan er zes
ten prooi vielen aan de reconstruc
tie van de N9. Drie stolpen werden
herbouwd in 'stolpvorm' maar
zonder de authentieke uitstraling
en het eigen karakter. De stolp
boerderij staat onder druk, ook in
Schoorl. Agrarische bedrijfsvoe
ring is nog maar voor een deel in
dit gebouw mogelijk. Mechanisatie
en schaalvergroting eisen grotere
bedrijfsgebouwen. Vergeet ook
niet dat niet alleen de mensen
maar ook de koeien groter zijn
geworden; ze zouden niet meer in
de oude koestal passen. Ook in
Schoorl krijgen daarom de oor
spronkelijke boerderijen een ande
re bestemming; vooral voor de
functie van wonen en recreatie.
De stolp en de Boerderijenstichting
Zo'n tien jaar geleden was de situ
atie voor de stolp echt alarmerend.
Na bedrijfsbeëindiging werden er
tientallen gesloopt. De trek naar
het platteland, maar ook het groei
end besef iets van waardevolle cul
tuurhistorie kwijt te raken heeft
het tij voor een groot deel kunnen
keren. Met als voorvechter de
historicus Johan Schilstra werd in
1988 de Boerderijenstichting
Noord-Holland 'Vrienden van de
stolp' opgericht. Om overheden en
particulieren te informeren en te
adviseren over het belang van het
behoud van deze karakteristieke
bouwwerken. In plaats van sloop
en vervanging door saaie landhui
zen of bungalows, draagt de stolp
in belangrijke mate bij tot de iden
titeit van het streekeigene. In de
meeste gevallen is het van oor
sprong agrarische bouwwerk ook
om te vormen tot een gerieflijk
woonhuis met alle hedendaagse
voorzieningen, een woonhuis was
de stolp ook altijd al. Een groot
deel van het werk van de Boerde
rijenstichting is dan ook het advi
seren hoe je een ouder bouwwerk
als een stolp een goede, nieuwe
functie kan geven. Door een kiene
indeling, gebruik van goed materi
aal, het aanbrengen van isolatie,
enzovoort. Of door 'vierkantsde
ling' waarbij een boerderij die fors
aan de maat is, gesplitst kan wor
den in meer wooneenheden en dat
blijkt dan in veel gevallen de red
ding van de stolp. Ook over de
inrichting van tuin en erf adviseert
de Boerderijenstichting. In alle
gevallen als maatwerk voor ieder
individueel geval met als leidraad
het zoveel mogelijk handhaven
van de authentieke onderdelen,
zowel binnen als buiten, zodat het
oorspronkelijk karakter geen
geweld wordt aangedaan. Geen
verbouwing tot 'poenhoeves' of
sprookjesachtige bouwsels die eer
der in de Efteling thuishoren.
Publicaties als het boek 'De stolp
te kijk' en de videoband 'Stolpen
van binnen en van buiten' geven
inzicht in de rijke historie en de
bouwgeschiedenis. Regelmatig
wordt actie gevoerd om sloop of
ernstige vervorming tegen te gaan.
Bij de N9 was het leed al voor een
groot deel geschied maar door
onze actie hopen wij de resterende
zes in de gemeente Bergen nog te
kunnen behouden. Samen met de
historische verenigingen in Noord-
Holland is een inventarisatie aan
de gang waarbij alle stolpen in
Noord-Holland worden geregi
streerd. Dat legt een nog betere
basis om in te springen als er iets
met stolpen dreigt mis te gaan.
Per jaar verdwijnen er telkens zo'n
dertig door sloop, brand of ver
minking. Dat betekent een gevoe
lig verlies voor de cultuurhistorie
en het aanzien van de provincie.
Want zonder stolpen zou Noord-
Holland Noord-Holland niet meer
zijn.
Mart Groentjes
Lid worden van de Boerderijen
stichting Noord-Holland
Vrienden van de stolp' en het werk
steunen?
Opgave aan het secretariaat:
Schapenlaan 20,1862 PW Bergen
(072-581 68 88, fax 072 581 68 87).
Leden ontvangen driemaal per
jaar de nieuwsbrief met thema
nummer en kunnen voor speciaal
tarief 'advies aan huis' krijgen.
Cultuur-historische Vereniging Scoronlo '99-20
