een historisch sierraad
Wij vervolgen onze serie over
stichtingen en verenigingen die zich tot
doelstellen een deel van ons cultuur
historisch erfgoed te bewaren.
Deze keer de Boerderijen Stichting
Noord-Holland 'Vrienden van de Stolp'.
Door 800 donateurs gesteund.
Zonder stolpen zou Noord-Hol
land Noord-Holland niet meer
zijn. Dat is de leus die de Boerde
rijenstichting Noord-Holland voert
om aan te geven dat dit gebied zijn
eigen gezicht voor een groot deel
te danken heeft aan de stolpboer
derijen. Beeldbepalende verschij
ningen in het landschap, ten noor
den van het IJ. De stolpen stofferen
de oude polders en droogmakerij
en en staan ook midden in de dor
pen en zelfs in de stadjes. Ze vor
men prachtige silhouetten met
hun massale, piramidevormige
daken. De Britse schrijver Aldous
Huxley was opgetogen over de
stolpen in Noord-Holland en
schreef in 1923. 'Heerlijk land
schap en wat past de stolp vol
maakt in het geometrisch systeem'
Een boerderijtype dat traditioneel
is en zo volmaakt in het landschap
past, dat het onmogelijk zou zijn
iets passenders te ontwerpen.
De opkomst van de stolp
De stolp is een betrekkelijk jonge
boerderijvorm. Het oudst bekende
type was een langgerekt, laag
gebouw dat alleen woon- en stal-
ruimte bevatte en waarbij de oogst
veelal buiten werd opgeslagen. In
de loop van de 16de eeuw ont
stond de tendens om de groeiende
oogst binnenshuis op te slaan.
Op landmeterskaarten is te zien
hoe toen overal in het gebied met
nieuwe vormen werd geëxperi
menteerd. Eind 16de eeuw bleek
de ideale oplossing te zijn gevon
den. Toen verscheen een nieuw
boerderijtype: de stolpboerderij,
waarin alle onderdelen van het
boerenbedrijf optimaal waren
geïntegreerd. Deze boerderij com
bineerde een compacte hoofdvorm
met een uitgekiende plattegrond.
De bergruimte met de oogst, voor
al hooi, in het midden, daarom
heen in de lage zijbeuken aan de
vier zijden de woning, de dars-
ruimte annex wagenberging en de
stalruimte: de 'lange regel' voor de
koeien, de 'korte regel' voor het
jongvee. Ook kon het paard wor
den ondergebracht en bovendien
was er vaak nog een kaaskamer
voor het zelf bereiden van de kaas.
De vierkantsconstructie van de
stolp is even simpel als degelijk:
vier staande stijlen met liggende
dekbalken, het grote piramidale
dak rust er bovenop en loopt naar
beneden door tot op de muren.
Aangenomen wordt dat de vrij
staande kapberg voor de hooi-
opslag als uitgangspunt diende
voor het ontwerp van de stolp;
nog is te zien, bijvoorbeeld in
Waterland, dat stolpen 'onvolle
dig' zijn. Je ziet dan niet naar vier
kanten een dak, maar soms aan
drie of twee kanten. De stolp bete
kende vooral voor de middelgrote
bedrijven zoals die ontstonden in
de 17de eeuwse droogmakerijen
als Schermer, Purmer en Beemster
een ideaal en efficiënt bedrijfsge
bouw. Maar ook in andere gebie
den kon op de grondvorm einde
loos worden gevarieerd al naar
gelang de specifieke eisen van het
bedrijf en de landschappelijke lig
ging. Zo vind je stolpen met een
uitgebouwd stalgedeelte (de
'staart') of een langgerektere vorm
met een dubbel vierkant voor veel