Grenspalen en limietscheidingen
ef&il
t -
Mdtje
Oiidum
iV
In vroeger tijden moeten er in Noord-Holland veel grenspalen, banpalen en scheipalen hebben
gestaan. Zij markeerden de gemeentegrenzen, ze gaven de grenzen van de jurisdictie van een
stad aan of bepaalden het omslaggebied waarbinnen aan een heemraadschap dijk- of polderlasten
verschuldigd waren door schuldplichtigen. Het zal duidelijk zijn dat van de houten palen geen
authentieke exemplaren meer bestaan. Die van steen staan er nog wel.
f/ofm*
sUZa
In Westfriesland treffen we twee
fraaie voorbeelden aan van grens
palen die de grens tussen twee
gemeenten aangeeft. Ze staan tus
sen Obdam en Hensbroek en tus
sen Westwoud en Hoogkarspel
aan de kant van de weg. De eerste
draagt het wapen van
J. Wassenaer van Obdam, de beken
de vlootvoogd en tevens ambachts
heer van Obdam. De tweede is een
monumentale banpaal. Hij wordt
bekroond door een zittende leeuw
"die een wapenschild houdt, bela
den met de dorreboom".
Een voorbeeld van afbakening van
een gebied waarbinnen een stad
hoge jurisdictie uitoefende vinden
we in de omgeving van de stad
Hoorn. De stad Amsterdam had
dat gebied aangegeven met enor
me banpalen en Hoorn, toen de
tweede handelsstad van Holland,
kon natuurlijk niet achterblijven.
Van Hoorn zijn er nog twee
bewaard. De meest noordelijke
staat op de Noordersluis van het
Hoogheemraad-schap
Uitwaterende sluizen in Hollands
Noorderkwartier, vlakbij
Schardam. De andere staat meer
zuidelijk, tussen Avenhorn en
Ursum. De twee stevig gefundeer
de identieke zuilen worden
bekroond door een zittende een
hoorn die het wapen van Hoorn
toont: het schild met de hoorn.
Deze banpalen geven het gebied
aan waarbinnen Hoorn de hoge
rechtsmacht uitoefende. Ze gaven
niet de stadsgrenzen aan. Buiten
dit hoge jurisdictiegebied had bij
voorbeeld de schout van Hoorn
geen arrestatiebevoegdheid.
Ook het Hoogheemraadschap van
de Hondsbossche en Duinen tot
Petten, zoals de andere water
schappen en hoogheemraadschap
pen, had behoefte haar territoir af
te bakenen. Op een kaart van dit
schap, in 1841 vervaardigd door
J.G. van Gent, ingenieur bij de
Rijkswaterstaat, werd met een
eenvoudig hardstenen paaltje de
plek aangegeven waar tot 1805 de
kerk van Camp stond. Vlak voor
de Tweede Wereldoorlog was dit
paaltje er nog. Het stak toen onge
veer een voet boven de grond uit.
Het opschrift aan de zuidzijde
luidde: "HONDS-BOSSCHE", aan
de andere kant stond:
"CAMPER-DUIN". Na de oorlog
was het paalje verdwenen.
Waarschijnlijk door de Duitsers
verwijderd. De tegenvoeter van
dit paaltje stond op het punt waar
de Hondsbossche Zeewering over
gaat in de Pettemmer Zeedijk.
Deze paal was iets hoger. Aan de
zuidkant stond de tekst:
"HONDSBOSCH" en aan de
andere kant "PETTEN". Waar
deze paal is gebleven is onbekend.
Zo was duidelijk wie tot waar de
verantwoording voor het onder
houd had. En nog belangrijker,
welke ingelanden hiervoor schuld-
plichtig waren.
BERGEN EN SCHOORL
Westelijk van de Duinweg, zo'n
zestig meter voor de inrit van de
Volkshogeschool vinden we de
grenspaal tussen Bergen en
Schoorl. Een hardstenen paal van
zogenaamde Namense steen. In
1732 werd de grens (limietschei
ding) tussen Schoorl en Bergen
opnieuw vastgesteld. Hieronder
volgt de tekst, in bijlage, uit de
acte waarin dat bepaald werd en
die te vinden is in het regionaal
archief. Opmerkelijk is dat in de
originele acte sprake is van de
Hoogedele Heer Jonker Dirk van
Egmond van de Nijenburg en dat
in de verdere geschriften wordt
gesproken van Jhr.Mr. Dirk van
Foreest, schepen, raad en burge
meester van Alkmaar (1729-1782)
ambachtsheer van Schoorl en
Camp.
De grenspaal heeft aan de zuid
zijde het wapen van de toenmali
ge Heer der Vrije Heerlijkheid
Bergen in Kennemerland. Deze
was Willem Lodewijk de Heilige
Roomse Rijksgraaf van Nassau-
Bergen (1727-1792). Het is het
Cultuur-historische Vereniging Scoronlo
