hebben intens geleefd, en de decadentie van de Ro
meinse wereld overwonnen, omdat zij in de nabije
parousie geloofden. Vlak voor een catastrofe staande,
in hun ogen onvermijdelijk, hielden ze zich de uitein
delijke dingen voor ogen. Zo heeft jezus uiteindelijk
ethiek en religie gebracht, die tijdelijke opvattingen-
van zeden en politieke overtuigingen verre te boven
gaan.
Als ik in die dagen aan Jezus dacht, zweefde mij een
gestalte voor ogen, met geen der andere mensenkin
deren te vergelijken. Ik zag Hem wandelen door Gali-
lea, lijden in Jeruzalem; ik zag Hem. Wel begreep ik
best dat een mens innerlijk bevrijd en tot geloof ge
bracht kan worden door Vinet, William Booth of
F.W.Robertson, of door een ander mens van zijn
eigen tijd. Wel wenste ik niet steeds terug te wijzen
naar hel Nieuwe Testament en te zeggen: alleen daar!
Ik kan echter met de hand op het hart verklaren dat
de persoon van Jezus in die dagen in mijn geloof een
grote rol speelde. Deze overtuiging werd gestimuleerd
door enige boeken, welker bestudering Chantepie mij
opdroeg voor mijn doctoraal examen. Wilhelm Herr
manns 'Ethik' en 'Verkehr des Christen mit Gott'.
Herrmann, in die dagen een beroemde theoloog,
geloofde niet dat de godsidee haar oorsprong heeft in
de rede. De mystiek was in zijn ogen een door de
fantasie bewerkte opwinding. Noch de hoogste zedelij
ke ernst, die bij Kant te vinden is, noch 's mensen
volstrekt besef van afhankelijkheid, dat Schleimacher
naar voren brengt, redden het geloof van de afgrond
waarnaar het weerloos afglijdt. De enige rots waarop
dat geloof standhoudt, is die verschijning in de ge
schiedenis, waaraan we ons absolute vertrouwen
schenken: Jezus Christus en zijn innerlijk leven. Over
vertrouwen heeft Herrmann zo fascinerend geschre
ven, dat ik daar een tijd lang vol van was en er in mijn
kennissenkring in Leiden telkens over sprak. Het beste
wat ik in die dagen verkondigen kon was: mijn ver
trouwen in het innerlijk leven, in het geloof van Jezus
Christus. Zo wilde ik in Schoorl de Jezusfiguur met
zijn oneindig aantal facetten tot de mensen brengen,
vast gelovend dat deze alles te zeggen had waar men
behoefte aan had.
Toen ik dan ook op 24 oktober 1909, enige dagen na
mijn vierentwintigste verjaardag mijn intree te
Schoorl hield, was mijn tekstwoord: Gijlieden, gelooft
in God, gelooft ook in mij (Joh. 14:1).
Die intreedag was een der gelukkigste dagen van mijn
leven. Mijn vader die mij bevestigde in mijn ambt.
Mijn zuster, die na haar eindexamen li.b.s., voor zij
aan haar studie Duits begon, dat eerste jaar met mij
in Schoorl zou wonen, en al mijn broers waren bij de
intree aanwezig; ook vele vrienden uit Leiden waren
gekomen, jongens- en meisjesstudenten van alle facul
teiten. De meeste opgang in het dorp maakte Raden
Mas Soemitro, eem mohammedaan, lid van l.N.A.
Zijn naam en religie waren op de markt in Alkmaar
onderwerp van gesprek. Later heeft hij bij mij in
Schoorl gelogeerd; na de zondagse dienst verscheen
hij dan in de kerkeraadskamer waar hij tot grote
vreugde van de aanwezigen Indonesische verhalen
hield. Ook de jonge dokter die zich enige weken
tevoren in het dorp gevestigd had, en zijn vrouw,
woonden de intreedag in zijn geheel bij. Hoe verheug
de mij het, dat het doktersgezin met de kerk verbon
den wilde zijn. Dokter Heringa bleef tot aan zijn dood
in Schoorl; ik ging na enige jaren weg. Dat wij tegelij
kertijd ons werk in het dorp waren begonnen, gaf ons
een besef van lotsverbondenheid. Toen hij in 1955
stierf, mocht ik in zijn huis een dienst leiden en aan
zijn graf het slotwoord spreken. Toen stonden oude
mensen, en jonge door hem 'ter wereld gebrachte'
dorpelingen rondom de groeve op het oude dorps
kerkhof, bij hun dokter. Mijn gemeente, bijna geheel
langs de duinen gelegen, zodat men op de fiets zelden
last heeft van de harde westelijke winden bestond uit
de buurtschappen Aagtdorp, Schoorl, Schoorldant
(gedeeltelijk), Brechtdorp, Katrijp, Groet, Ilargen en
Kamp; hoe die precies in elkaar overvloeiden heb ik
nooit begrepen. Vaak werden de mensen aangeduid
naar de buurt waar zij woonden: Kroon van Kamp,
Zwaan van Aagtdorp (Oudschoorls: Eesterup). Die
buurtschappen hadden elk een ietsje eigen sfeer.
Schoorl waar de ene kerk en school stonden, was
beslist het hoofdplaatsje; Groet waar zich de andere
kerk en school bevonden, was iets minder in tel; daar
om kwanten er meer Groeiers in de Schoorlse kerk als
Schoorlers in die van Groet! Maar Groet was en is
eigenlijk mooier dan Schoorl. Evenals Schoorl heeft
het zijn eigen raadhuisje, en zijn nu gerestaureerd
kerkje ligt allerbekoorlijkst op een heuveltje met
huisjes beneden in een cirkel.
Katrijp was rooms; de weinige protestanten die er
woonden, waren zeer kerks, en bezochten zowel de
diensten te Schoorl als die te Groet. Het feit dat men
midden tussen de roomsen woonde, gaf daar wel eens
aanleiding tot meer principiële gesprekken; Katrijp
had zo zijn eigen sfeer. Hargen en Kamp waar de
duinen bijna weg zijn, totdat bij Kamperduin de
Hondsbosse Zeewering begint, maken bij slecht weer
een onherbergzame indruk. Daar waaien dan felle
winden rondom de kleine huisjes; ik moest vaak aan
Schotland of Jutland denken, als ik er bij storm en
ontij was. Ik piekerde er niet over een voorgenomen
bezoek bij hondenweer uit te stellen; dan was ik in
ieder geval niet: so ein freundlicher Pfarrer. En het
geeft in het overbeschaafde leven voldoening te vech
ten met de oerelententen. Schoorl en Groet vormden
in 1909 nog een apart wereldje, en naar het mij aan
vankelijk toescheen, oneindig idyllisch. Door geen
enkel communicatiemiddel, tenzij door boerenwagens
en fietsen, met de wereld verbonden.
Alkmaar was de wereld. Een deel mijner gemeentele
den was nog nooit in Amsterdam geweest. Een van
mijn ouderlingen, en zeker niet de minst ontwikkelde,
had nimmer in een trein gezeten; zijn wereldreis naar
onze hoofdstad had hij vanaf Alkmaar per boot vol
bracht. Ook waren er nog analfabeten; met een hun
ner kon ik goed praten, ja filosoferen. Velen voelden
zich in andere dorpen niet op hun gemak; ze zaten
meer 'sluuf in hun jasjes dan de bewoners der buurt-
dorpen. Toen ik later een tekening van Vincent van
13
