de lorries op eigen kracht op de plaats van bestemming.
Hier moesten de wielen met houtblokken worden geblok
keerd om de hele handel niet in het water te laten belan
den.
Hier lagen de schepen klaar voor het verdere transport.
Er werd een rijksdaalder betaald voor een kar witzand,
voor metselzand betaalde de schippers drie kwartjes en
voor het stopzand vijf duppies... Dikwijls moesten de
schippers lange tijd wachten voordat hun schepen wer
den bevracht. Zij doodden de tijd met het leggen van
een kaartje, en zorgden er voordat zij zelf behoorlijk aan
de vracht kwamen.
Het geestrijk vocht kreeg men in het kroegje aan de
vaart, waar Dirk Schagen en Grietje Stapel de scepter
zwaaiden. Hieraan was ook een kruideniersbedrijfje ver
bonden. De alcohol was dan ook niet zo vreemd aan de
bekvechtpartijen, waarbij de burgemeester, de bosbaas,
de zandbaas en de vele schippers betrokken waren. Wan
neer de schippers na het uitslapen van hun roes weer in
staat bleken hun plaats achter het roer in te nemen koos
men het Noordhollands Kanaal om hun handel, soms
niet meer dan drie tientjes, naar elders te vervoeren. De
schuiten moesten vanaf de vaste wal worden voortgetrok
ken.
Een reisje naar Amsterdam kostte zo'n drie tot vier
dagen. Het ging allemaal wat sneller bij een gunstige
wind met de zeilen in de mast. Een enkele maal kregen
de schippers een "lift" van een speler. Maar de paar
piek, die de schipper hiervoor moest dokken, kon
nauwelijks worden gemist. En reserves mochten niet wor
den aangesproken. Bij een strenge winter, dus als er niet
kon worden gevaren, aten de schippers met hun gezin
nen "van de mast", dus van de spaarcentjes, voor zover
deze niet al in de kroeg van eigenaar waren verwisseld.
Rokin
Maar intussen verdween er ontstellend veel zand uit de
duinen bij Hargen. Voor het dempen van het Rokin in
de hoofdstad moest de zogeheten "Hartjesnol" worden
opgeofferd. Dat was in 1937. Eerder, in de jaren twintig,
was de romantiek al uit de business zo goed als
verdwenen. Eens groot aantal schepen was voorzien van
mechanische PK's. Het ging allemaal veel sneller en de
broodnijd onder de schippers hield hiermee gelijke tred.
Er ontstonden ruzies (alweer), waarbij rake klappen
vielen. De tijd van het borreltje voor de mannen en het
haakwerkje bij de vrouwen was voorbij. In 1933 werd het
kroegje opgeheven. De familie Schagen vertrok en de
familie Oostindië betrok het kruidenierszaakje. Acht jaar
later zou het alleen nog maar als woonhuis dienst doen.
In 1957 werden de lorries na vele lange jaren uit de rails
genomen, waarna het zandtransport door vrachtwagens
werd verzorgd. Het zand in de Harger duinen blijft nu
liggen waar het ligt. Zo af en toe gaat er nog eens
kruiwagentje naar een boer of een particulier. Voor de
stal, voor een kinderzandbak. Maar de invasie is over.
Geen zandtransport meer over het water van de Harger-
vaart, waar alleen nog maar recreatie wordt bedreven,
en waar alleen nog maar een aantal gezinnen in de huis
jes langs de vaart woont. En wie weet voor hoelang nog?
Want de eigenaar van de gronden het Hoogheem
raadschap, is nu ook niet zo bar gelukkig met het rijtje
woningen dat rond de komende eeuwwisseling zal
moeten verdwijnen.
Jouke Minkema
Zandafgraving met spoor in de zandmennerij
Oem Schoort. Ztuidmennrrij t& liargen.
6