derdeel van een feestelijke vorstelijke maaltijd
waar sierstukken worden opgediend. Daartoe
behoort onder andere een zwaan in zijn veren.
We moeten de zwaan dan min of meer als
een pronkgerecht beschouwen. Op een schil
derij van Jheronimus Bosch van de Bruiloft te
Kanaan zien we in een detail het opdienen van
pronkgerechten waaronder de kop van een
everzwijn en een zwaan.
Ondanks hun slechte verteerbaarheid behou
den grote watervogels zoals reigers, zwanen,
roerdompen hun edele status van voedsel voor
de elite.
Gezien het voorafgaande ligt het voor de hand
dat er in het verleden zwanenresten tijdens
het archeologisch onderzoek van het middel
eeuwse kasteel de Nieuwburg in Oudorp
Alkmaarzijn gevonden. Het kasteel dat ter
verdediging van de stad Alkmaar tegen de
West-Friese invallen, is gebouwd, zal immers
door adel of hooggeplaatste personen be
woond zijn geweest.
Maar hoe valt de vondst van zwanenresten in
Alkmaarse beerputten te verklaren?
Op de kaart van de stad Alkmaar, die
omstreeks 1597 door Cornelis Drebbel is ge
tekend, staan in de vestinggracht rondom
Alkmaar diverse zwemmende zwanen afge
beeld. Zijn dit de zogenaamde Alkmaarse
"Stadszwanen" die daar in de vestinggracht
rondzwemmen? De stad Alkmaar heeft blijk
baar het recht verworven om stadszwanen te
houden.
Ik vermoed dat er in de stad Alkmaar een
zelfde gebruik heeft bestaan, als die in
Leiden en Amsterdam zijn genoemd. De ge
bruikers van de beerputten, waarin
Alkmaarse archeologen zwanenresten vinden,
behoren tot de elite van de stad. In ieder geval
personen met een hoge status.
Zwaan en symboliek
Van oudsher is de zwaan verweven met sym
boliek.
Er zijn verscheidene verhalen, waarin zwanen
een mystieke rol vertolken. Soms als godin
nen van noodlot en strijd en dood: in de
Walkuren, dalen zij als zwanen af uit de he
mel. Neergestreken tussen gras en riet leggen
zij hun zwanengedaante af en baden zich als
naakte jonge vrouwen. Een man bespiedt hen
en neemt één van de verenkleden weg. Het
zwanenmeisje, die haar verenkleed niet kan
aantrekken en zich kon aansluiten bij haar
metgezellen, die wegvliegen, moet zo ge
dwongen als sterveling op de aarde blijven.
In deze legende is de zwaan het teken van
onschuld van de eerlijkheid en onbevangen
heid.
De weg naar de hemel is slechts door sterke
vleugels af te leggen. De mythe over de
Griekse zonnegod Apollo en aanvoerder van
de muzen en dichters vertelt dat deze zijn he
melschip door liet voortrekken. De zwaan
staat symbool voor de muziek en de dicht
kunst.
Ook Zeus daalt in de gedaante van een zwaan
af naar de aarde om zijn geliefde Lena te be
zoeken. Bij Vondel is de zwaan het dier der
minne. De zwaan is hier het zinnebeeld van
de liefde.
In de Germaanse mythologie speelt de zwaan
een rol zoals in het Nibelungenlied,
Lohengrin. Lohengrin gaat terug op de
zwaanriddersage. De zwaanridder trekt voort
getrokken door een zwaan over rivieren en
meren om aan te leggen als zijn hulp noodza
kelijk is een spoor van heldendaden achterla
tend. Zo hebben zij Kleef en Nijmegen uit de
hand van de vijanden gered.
Uit Limburg hebben ze een reuzenvolk ver
dreven. Deze reuzen werpen heuvels op en
graven geulen. Hier zal later de Maas door
stromen. De zwaan staat voor standvastig en
heldhaftigheid.
Keukenscène waarop ook een zwaan is afgebeeld.
Adriaen van Nieulandt 1616
