27.
roofd. De Fransen ken
nen hem onder de naam
Saint Denis. Pas rond
824 verscheen er een
uitgebreid verslag van
de wijze waarop hij zijn
einde vond. Het vonnis
zou voltrokken zijn op
de Mond Martrum
(Montmartre) in Parijs.
Dionysius zou na te zijn
onthoofd zijn afgesla
gen hoofd in zijn han
den hebben genomen en
twee mijlen verder ge
dragen hebben naar de
plaats waar hij begra
ven wilde worden. Op
deze plek staat nu het
klooster van Saint
Denis uit de vijfde
eeuw. De koningen van
Frankrijk liggen hier begraven. Saint
Denis is de patroonheilige van Parijs.
Deze stad bleef het centrum van de
Dionysius verering. Ook buiten Frankrijk
werden in de veroverde gebieden van de
Franken, zoals de zuidelijke Nederlanden,
al vroeg parochies onder bescherming ge
steld van Dionysius (Prins, 2008). In zijn
studie naar patrocinia constateert de histo
ricus Kok dat zowel de verering van de
verschillende heiligen als ook van de pat
rocinia chronologisch geordend kan wor
den (Kok, 1958). Dit betekent dat aan de
hand van de patroonheilige globaal de ou
derdom van een kerk kan worden vastge
steld, mits deze niet in de loop van de tijd
is gewijzigd. De kerken gewijd aan Sint
Maarten en Sint Dionysius dateren dan
ook vrijwel allemaal uit de Frankische tijd
in de Nederlanden (700-1100).
Patrocinium afgeleid van luidklok
Alle bekende Dionysiusparochies liggen
in België, Limburg en een enkele in het
zuiden van Brabant, uitgezonderd twee
parochies: die in Uithuizen (Groningen)
en in Heerhugowaard. In Asselt bij
Roermond staat een Dionysiuskerk. De
oudste kerk daar verrees rond 1100 op de
plaats van een Frankische burcht die
waarschijnlijk gebouwd is op de plaats
van een oude Romeinse villa. Ook in
Swalmen (eveneens bij Roermond) komen
we Dionysius tegen. In de negende eeuw
stond hier aan de Maas een Frankische
burcht die door de Vikingen werd geplun
derd. In de elfde eeuw werd op deze
plaats een Romaanse kerk gebouwd.
Vervolgens in Schinnen en Heijen. Deze
plaatsen liggen ook in Limburg. De
Dionysiuskerken hier dateren uit de ne
gende en tiende eeuw. De patroonheilige
van de kerk in Tilburg is Sint Denijs. We
kunnen er nog enkele plaatsen aan toevoe
gen, alle in zuid Nederland: Diest,
Houwout, Goten, Moerkerk, Boekei en
Zarren. In België staan nu nog ongeveer
veertien Sint Denijs kerken. Hieruit blijkt
dat Veenhuizen als Dionysiusparochie wel
erg uit de toon valt wat ligging en ouder
dom betreft vergeleken bij de andere
Dionysiuskerken die allemaal ten zuiden
van de grote rivieren liggen. Veenhuizen
is een veel te jonge parochie voor de
naam Dionysius (na 1200) en ligt veel te
noordelijk. Naar alle waarschijnlijkheid
kunnen we concluderen dat Dionysius niet
de patroonheilige van de
Veenhuizerparochie geweest kan zijn.
Doordat we de oorspronkelijke patroon
heilige van Veenhuizen niet uit oude bron
nen kennen, heeft men later de parochie
genoemd naar de luidklok en niet anders
om.
Verwarring naam Dionysius
Omdat er geen andere naam bekend was,
heeft mogelijk de deken L. Th. Bakker uit
Wognum (waaronder een deel van de
Heerhugowaardse parochie viel) voor de
in 1867 opgerichte nieuwe parochie
Heerhugowaard-centrum de naam op de
luidklok van Veenhuizen aan de bisschop
voorgesteld als patroonheilige (Lantman,
1992). In Haarlem zal men vreemd heb
ben opgekeken bij dit voorstel omdat de
naam Dionysius boven de grote rivieren
vrijwel onbekend was. Mogelijk heeft de
bisschop voor die naam een encyclopedie
erop na geslagen. De eerste met die naam
die hij tegen kwam, was waarschijnlijk
Dionysius de Areopagiet, een rechter uit
De heilige Dionysius,
bisschop van Parijs
(Saint Denis) die vol
gens de legende, na te
zijn onthoofd, zijn hoofd
in zijn hand droeg.