ARCHEOLOGIE IS ZOEKEN, VINDEN, WETEN
In september en oktober jongstleden was in het ge
meentehuis een tentoonstelling ingericht over de ar
cheologie van Heerhugowaard in samenwerking met
Cultuurcompagnie. In deze tentoonstelling stonden de
resultaten van twee onderzoeken centraal, de molen
opgraving van De Draai en het onderzoek aan de
Middenweg bij De Horst. Omdat archeologie gaat
over zoeken, vinden en weten waren dat de centrale
thema's in de tentoonstelling. In dit artikel worden die
thema's nog even op een rij gezet.
Zoeken
Archeologen hebben in Heerhugowaard
potscherven, botten en restanten van mo
lens en huizen gevonden. Zoals de biblio
theek boeken bewaard, zo is de bodem
een archief met verhalen over mensen van
voor onze tijd. Het verhaal achter die spo
ren zo compleet mogelijk navertellen, is
het werk van archeologen.
Archeologisch onderzoek gebeurt stapsge
wijs. Velen associëren archeologie met
opgravingen, maar eigenlijk komt het zel
den tot een opgraving. En ruim een de
cennium geleden was het vaak zo dat als
archeologische resten werden aangetrof
fen tijdens de graafwerkzaamheden, de
bouw moest worden stilgelegd. Door be
tere wetgeving, marktwerking en vooral
het Handboek Kwaliteitsnormering voor
de Nederlandse Archeologie is dat verle
den tijd. Archeologen werken binnen
strakke kaders die worden vastgelegd in
een Programma van Eisen van de ge
meente.
Rekening houden met archeologie begint
zodra iemand voornemens is een gebied
te ontwikkelen. Dat kan gaan om een
bouwproject, maar ook om waterberging,
het leggen van kabels en leidingen of na
tuurontwikkeling. De gemeente bepaalt in
het bestemmingsplan bij welke plangroot
te een archeologisch rapport moet worden
overlegd bij de aanvraag voor de vergun
ning. In dat onderzoeksrapport staat wel
ke waarde het plangebied heeft. Het is
aan de gemeente hoe met een waardevolle
vindplaats moet worden omgegaan: op
graven, archeologisch begeleiden of plan
aanpassing om de vindplaats in de bodem
te behouden (in situ behoud). Door het ar
cheologisch onderzoek gefaseerd aan te
pakken - van globaal en goedkoop tot ge
detailleerd en kostbaar- kan steeds wor
den afgewogen hoe onnodig onderzoek
kan worden voorkomen.
Bureauonderzoek
Het archeologisch onderzoek begint ge
woonlijk aan het bureau. Door het raad
plegen van allerlei (digitale) informatie
wordt een verwachting uitgesproken of
het plangebied archeologische resten be
vat en wat de aard en datering van die
resten is. Zo zijn de landelijke database
Archis, waar alle onderzoeken en losse
vondsten worden verzameld, maar ook
websites als watwaswaar.nl en ahn.nl/vie-
wer belangrijke onderzoek bronnen. Naast
het archeologiebeleid van de gemeente
(Heerhugowaard heeft dat verwoord in de
nota Erf Goed) wordt gekeken naar het
beleid van hogere overheden. De provin
cie heeft bijvoorbeeld de Leidraad
Landschap en Cultuurhistorie waarin
droogmakerijen, de West-Friese
Omringdijk en molens als waardevolle
cultuurhistorische elementen zijn aange
merkt.
Booronderzoek of proefsleuven
Als uit het bureauonderzoek blijkt dat in
het plangebied archeologische resten kun
nen voorkomen die door het ontwikke
lingsplan worden bedreigd, gaat men over
op veldonderzoek door middel van borin
gen. Als blijkt dat de bodem intact is en
als er bodemlagen te zien zijn die door
mensen zijn bewerkt kan vervolgens ge
kozen worden voor proefsleuven. In deze
smalle sleuven is meestal goed te zien wat
Tekst: Ceciel Nyst
Beeld: Gemeente Heerhugowaard
