STRIJKMOLENS STAAN 70 JAAR IN RUST
Vele Westfriezen kennen natuurlijk het oude karakteristie
ke polderlandschap waar de polders Heerhugowaard en de
Schermer elkaar ontmoeten. Op deze plek, in dit kenmer
kende polderlandschap, staan al eeuwenlang een aantal in
middels monumentale strijkmolens. Drie molens bij
Rustenburg, één molen achter Oudorp en de vier molens
aan de Hoornse vaart, tussen Oudorp en Alkmaar.
Het was september 1941, dit jaar 70 jaar geleden, dat na
een ingrijpende wijziging van de boezems de molenaars van
deze molens hun arbeid moesten beëindigen. Door de ge-
lij klegging van de Schermerboezem met een deel van de
Raaksmaatboezem hebben de molens hun functie verloren.
En zo staan er nu nog een achttal strijkmolens van 70 jaar
nadien als stille getuigen van 310 jaar verdienstelijke ar
beid in de waterhouding tussen de Raaksmaat- en de
Schermerboezem.
De Groote Zuyder Waert, gebied van me
ren en eilanden tussen Schagen en
Huygendijk, met zijn omvangrijke water
oppervlak kon heel veel water bergen.
Als het waterpeil toch te hoog werd kon
het te veel aan water, via de enkele eeu
wen daarvoor aangelegde uitwaterings-
sloot, de Langereis afgevoerd worden
naar de Zuiderzee bij Aartswoud. Toen in
1627 begonnen werd met de droogma
king van de Heerhugowaard ging dat ten
kostte van de waterberging capaciteit van
het merengebied waar deze droogmakerij
deel van uit maakte. Een geringer water
oppervlak betekende immers een snellere
stijging van het water als alle aanliggen
de landen hierop hun water afvoeren.
Het waterbeheer
Bij het droogmaken van een meer draait
alles om het waterbeheer tijdens en na de
droogmaking. Zo ook hier. Rond de nieu
we polder werd allereerst een dijk gelegd
met daarbuiten een ringsloot die in ver
binding staat met het al bestaande oude
watergebied. Dit waterafvoersysteem en
waterberging is de boezem van de nieu
we polder. Deze ringsloot zal altijd nodig
zijn om het nieuwe kostbaar verworven
land droog te houden en om het in droge
perioden van water te voorzien.
Toen de plannen bekend werden om het
meer de Heerhugowaard droog te maken,
maakte het polderbestuur van het
Geestmerambacht hiertegen grote
bezwaren.
Zij waren n.l. bang dat door de verklei
ning van de Raaksmaatboezem, waarvan
de nieuwe ringsloot na de inpoldering van
de Heerhugowaard deel uitmaakte, het
waterpeil te veel zou stijgen. Niet alleen
het Geestmerambacht maar nu ook de
nieuw drooggemaakte polder Heerhugo
waard sloeg het water uit op de sterk ge
reduceerde Raaksmaatboezen. Men was
bang dat de oude bestaande dijken zoals
o.a. de Oosterdijk van het
Geestmerambacht het niet zouden houden.
De bedijkers hielden hier rekening mee en
hadden de ringsloot voldoende breed en
diep aangelegd. Het Geestmerambacht
echter ging niet akkoord met de afmetin
gen van de nieuwe ringsloot en zij maakte
opnieuw bij de bedijkers van de Waard
hun bezwaren kenbaar.
De Langereis, al eeuwen de afvoersloot
van de Raaksmaatboezem functioneerde
maar ten dele. Deze was door zijn ondiep
tes lang niet toereikend om het vele water
in korte tijd af te voeren. Hier was echter
het Geestmerambacht zelf schuldig aan.
Het Geestmerambacht had niet voldoende
zorg besteed aan de Langereis om zijn
spuicapaciteit te waarborgen en hebben
die laten dicht slibben. De Langereis en
de bouw van strijkmolen werd een punt
van jarenlange heftige discussies (ruzies)
tussen de besturen van de beide polders.
Geschillen op bestuurlijk niveau van pol
derbesturen met de bedijkers die polders
bouwden kwamen in die tijd terecht bij de
commissarissen van de Staten van
Holland.
Wat is een strijkmolen?
Een strijkmolen is een watermolen met
een zeer geringe opvoerhoogte, die het
water als het ware "wegstrijkt" van de ene
tekst en beeld: Henk Kauw, medewerker Poldermuseum en archief
