■,/~)i MM L
lUl VE
POLDERBAAS PIETER RAAT
Een gewaardeerde naam die voortleeft
In zijn boek 'De Heerhugowaard' (1981) schrijft Johan
Schilstra met veel waardering over de polderbaas die van
1803 tot 1845 in dienst was van het polderbestuur van de
Heerhugowaard, te weten Pieter Raat. Schilstra slaat
diens verdiensten voor onze polder zo hoog aan dat hij
met enige verbazing vaststelt dat er nog steeds geen straat
of school in Heerhugowaard is gesierd met de naam van
deze voortreffelijke vakman op het gebied van molens en
gewaardeerde opziener over de polderwerken.
Dit verzuim is hier echter een aantal jaren
geleden goed gemaakt door zijn naam te
verbinden aan een stichting en aan een
fraai gebouw met woonruimte en andere
voorzieningen voor ouderen. Het gaat hier
om de Pieter Raat Stichting en De
Raatstede. De laatst genoemde naam siert
nu de gevel van een modern appartemen
tencomplex in de buurt van het gemeente
huis. Men kan door deze naam misschien
menen dat het hier om een gebouw van de
gemeente gaat, maar dat zal dan een ver
gissing blijken.
De Raatstede betekent in feite: een plek of
plaats vernoemd naar Raat, de eerder ge
noemde Pieter Raat, geboren in 1775 te
Neck, een dorpje bij Purmerend. Als 28-
jarige werd hij belast met de taak van pol
derbaas van de Heerhugowaard. Als op-
perbaas dus en deskundige op het gebied
van het waterbeheer van de polder en het
onderhoud en de eventuele nieuwbouw
van molens, dijken, bruggen en duikers.
Pieter Raat moet een bekwame, inventieve
en plichtsgetrouwe man zijn geweest ,die
bovendien blijk gaf van een kritische
geest en van veel vertrouwen in zijn ei
gen oordeel.
Belangrijke verrichtingen
Pieter Raat staat bekend vanwege belang
rijke verrichtingen tijdens zijn dienstver
band. Zo maakte hij accurate en heldere
rapportages aan het bestuur betreffende de
toestand en eventuele tekortkomingen van
de materiële zaken in de polder (zoals dij
ken, sluizen, molens). Hij voerde verbete
ringen door in het waterbeheer in het al
gemeen (beheer van de poldermolens,
schouw en baggerwerk) en nam vijzels
verder in gebruik ter vervanging van de
schepraderen bij de poldermolens, de zo
genoemde vervijzeling. Over vijzels en de
vervijzeling wil ik hieronder wat meer
vertellen.
Een molenvijzel is een soort waterschroef,
een constructie bestaande uit een as waar
op schroefvormen (de gangen) zijn ge
monteerd. Die 'schroef' draait rond in een
langwerpige halfronde goot van hout,
steen of ijzer (de vijzelkom) waarvan de
ronding ongeveer overeenkomt met die
Tekst: Ton Schotten