BOTER, KAAS EN EIEREN
De geschiedenis van de zuivelindustrie in de Waard
Een doffe klap en de meters hoge schoorsteenpijp zijgt ge
laten in haar volle lengte neer. Een enkel brok steen
springt weerspannig op in de kruitdampen aan de voet.
Als een mes snijdt de stenen kolos door het belendende
gebouw die hij altijd als een wachter heeft gediend. Het is
donderdag 7 mei 1981. Een honderdtal gretige kijkers is
getuige van deze executie.
"Het zal de vooruitgang wel zijn", meent de één, maar
voor menig Heerhugowaarder is het een achteruitgang.
De zuivelfabriek Excelsior bestaat niet meer.
brengt steeds meer op. Het wordt aantrek
kelijk om de kaasbereiding van de boer
derij uit te besteden aan plaatselijke be
drijfjes. De fabrieksmatige verwerking
van melk tot kaas en boter werkt kosten
besparend, een niet te versmaden voor
deeltje voor de zuinige Hollander. Rond
1880 verschijnt in Noord-Holland de eer
ste industrieel bereide zuivel op de markt.
Binnen enkele jaren telt Noord-Holland
zo'n tweehonderd fabriekjes waar kaas
wordt gemaakt. En in de vaart der volke
ren doet Heerhugowaard naar hartelust
mee. Menigeen probeert
rond 1900 zijn geluk en
sticht een fabriekje om kaas
te maken. In die tijd ben je
nog niet gebonden aan aller
lei vergunningen van de
overheid en kun je beginnen
met watje wilt. De meeste
van deze initiatieven zijn
echter geen lang leven be
schoren. De zuivelfabriek
Excelsior is dan wel de laat
ste in Heerhugowaard, maar
lang niet de eerste!
De Kroon
De oudste van de zes zuivelfabrieken die
in Heerhugowaard hebben gestaan, is 'De
Kroon' geweest. In 1891 wordt zij ge
sticht onder 'Stoomzuivelfabriek De
Glober'. Eigenaar is Cornelis Swager, ook
eigenaar en bewoner van de boerderij
'Bid en Werk' aan de Stationsweg 67.
Deze boerderij lag aan de zuidzijde van
de toen nog Basserweg geheten
Stationsweg, tegen de spoorlijn aan.
Swager bouwt zijn kaasfabriek aan de
overkant, op de hoek
Stationsweg/Westerweg. De zuivelfabriek
verandert nog al eens van naam.
Achtereenvolgens draagt hij de namen
'Voorwaarts', 'De Kroon' en 'Uithoorn'.
De eerste bedrijfsleider is M.J. van Lier.
In 1905 breidt de fabriek nog uit onder
leiding van C. Harp. 'De Kroon' is een
Van oudsher zit het kaasma
ken de Noord-Hollanders in
het bloed. De beste tijden zijn
echter voorbij. Niet zo
vreemd, immers verstedelij
king verdraagt geen boerenne-
ring en de kaasmakerij kan nu
eenmaal niet zonder de koe.
Heerhugowaard is er een
voorbeeld van. Eeuwenlang
zijn hier kaas- en boterproduc-
ten van boerenhuisvlijt.
Markten in naburige steden
brengen die handel bij de bur
ger. De huidige toeristische attractie in de
kaasstad Alkmaar is hier een restant van.
Dankzij de ijverige boeren verkrijgt deze
stad haar bijnaam. Maar niets is blijvend.
Tweehonderd fabriekjes
In de tweede helft van de achttiende eeuw
neemt het aantal inwoners sterk toe, ook
in Heerhugowaard. Het agrarische bedrijf
Tekst en beeld: Henk Komen
In 1981 werd de
schoorsteen van
Excelsior onder luid
applaus door de gede
puteerde van de pro
vincie Willem van der
Knoop opgeblazen.
Kaasfabriek "De
Kroon" omstreeks
1920. Het bedrijf stond
aan de Stationsstraat,
hoek Nijverheidsstraat.
Er is nu een benzine
station. De directeurs
woning rechts staat er
nog
