Opkomst en ondergang van de Waardse stolpen
-Henk Komen-
Stolptype
West-Friesland kent twee typen
stolpboerderijen, namelijk de Noord
Hollandse stolp en de West-Friese stolp. In
Heerhugowaard staan alleen die van het eerste
type. De nieuwbouw stolpen, die we de laatste
jaren ook in de Waard zien verschijnen, lijken
op het West-Friese type, ze zijn daarvan
afgeleid. Het betreft hier geen echte stolpen.
Het zijn villa's waarvan de architectuur lijkt op
die van een stolpboerderij, meestal spitser en de
maten hebben andere verhoudingen. De
Noord-Holland stolp herkennen we vooral aan
het ongeveer vierkante grondplan. Die komen
het meest voor. Soms is de boerderij vergroot
en heeft dan een dubbel vierkant. Het
grondplan daarvan is een rechthoek.
Voorbeelden hiervan in heerhugo- waard zijn:
A.C. de Graafweg 8, Middenweg 12
(Thijshoeve), Veenhuizerweg 10,
Rustenburgerweg 144 en 150. Soms heeft de
boerderij achter een uitbouw, de staart. Dat is
de stal die verlengd is, zodat er meer koeien in
kunnen staan. De oudste twee voorbeelden
hiervan in Heerhugowaard zijn Middenweg 22
(Leeuwenhof) en 23. Beide stolpen hebben ook
een opkamer, te zien aan een hoger gelegen
raam, links of rechts in de voorgevel. Maar er
zijn er nog een paar met een staart, onder andere
Verlaat 5, Stationsweg 40, Middenweg 7 en
Schapenweg 8. Er zijn er ook waar het voorste
deel van de stolp is afgekapt, waardoor de stolp
aan de voorzijde op een woonhuis gaat lijken
met de begane grond en een verdieping. De
stolp lijkt dan op het Hallehuis type die we in
het zuidenen
oosten van ons land vinden. Mooie
voorbeelden hiervan in Heerhugowaard zijn
Groenedijk 6, Middenweg 506 (Paarden-
boslaan) en Middenweg 610.
Kop-romp boerderij
Soms wordt de stolp geheel als stal gebruikt en
heeft de boerderij haar woonfunctie verloren
doordat er een eenbeukig huis dwars voor
geplaatst is of ernaast zoals we kunnen zien bij
Middenweg 454 (hoeve Oostwijk), Molenweg 4
en maar liefst bij vijf boerderijen aan de
Veenhuizerweg. Heel bijzonder zijn de stolpen
met een aangebouwd voorhuis aan een
afgekapte stolp. Die dateren in de Waard allen
uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Dit
kop-romp type was toen erg populair als
stolpbouw, voor zowel nieuwe boerderijen, als
ter vervanging van een stolp die verloren was
gegaan door brand. Inmiddels zijn er
verschillende van dit type verdwenen. Er zijn in
totaal nog negen boerderijen over van dit type
kop-romp boerderij: Jan Glijnisweg 13 en 15
(beide gebouwd in 1925), Middenweg 422 en
433 (beide gebouwd in 1910), Middenweg 436
(uit 1912), Rustenburgerweg 126 (gebouwd in
1915), Veenhuizerweg 31 (gebouwd in 1903)
en Veenhuizerweg 44 (gebouwd in 1938).
Veenhuizerweg 44 is de laatste in de rij en
vergeleken met bijvoorbeeld Rusten
burgerweg 126 (Reigerhof) zeer sober ge
bouwd hetgeen een directe relatie heeft met de
economische crisis zo vlak voor de
oorlogsjaren toen deze stolp werd gebouwd.
4
Middenweg 454, hoeve Oostwijk. Stolpboerderij met dwars geplaatst voorhuis
In het algemeen kan gezegd worden dat het
kop-romp type in de jaren 1910-1925
(Reigerhof en Maria Jacoba Hoeve) vrij rijk
werden uitgevoerd en daarna steeds soberder.
Het laatste type dat ik nog wil noemen is een
Noord-Holland stolp (niet afgekapt) met een
woonhuis ervoor, al dan niet door een sluis met
de stolp verbonden. In Heerhugowaard zijn dat
Jan Glijnisweg 33 en 83, Middenweg 12 (De
Thijshoeve) en Veenhuizerweg 15. Dan zijn er
natuurlijk ook altijd nog uitzonderingen, zoals
Rustenburgerweg 227 die bestaat uit een
complete stolp (niet afgekapt dus)
waaraan een voorhuis
geheel sluitend is aangebouwd, maar vooral
Jan Glijnisweg 95 is heel bijzonder van bouw.
Hier lijkt de boerderij uit twee aan elkaar
gebouwde stolpen te bestaan waarvan het
voorste deel (het woonhuis) lager is dan de
erachter gelegen stal.
Aantal stolpen in de Waard
Hoeveel stolpboerderijen telt heer
hugowaard op dit moment eigenlijk? De in
2001 aan de gemeente aangeboden
stolpeninventarisatie telde er 193 die binnen
de gemeente waren gelegen, dus Oterleek en
Langedijk niet meegerekend. Inmiddels zijn
dat er 192 gworden, want uitgerekend in het
5