H
ch
op
telijk
tot stand k
roek
angedijk het
I?
ris
Martin Wagenaar
November 2022
7
Vanaf de tweede klas kwam je dan in het schoolgebouw
dat uitzicht gaf op de Nederlands Hervormde kerk. Bij
een uitvaart op de achter de kerk gelegen begraafplaats
moesten onze gordijnen in de klas altijd worden gesloten.
Begrafenissen waren bij uitstek 's middags na half twee,
na aanvang van onze school.
De school moet daar, vanaf het moment dat de Neder
duitse Gereformeerde Kerk de publieke kerk van de
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was ge
worden, hebben gestaan. Predikanten werden vanaf dat
moment met overheidsgeld betaald en scholen vanuit
deze kerk aangestuurd. Al snel werden voor het geven
van onderwijs onderwijzers aangetrokken, omdat het te
veel werk was voor de predikanten om dat erbij te doen.
Onderwijzers kregen ook veel andere taken erbij ter on
dersteuning van de kerk. Vaak was de onderwijzer koster
van de kerk, doodgraver en voorzanger.
Op welk moment het onderwijs in Broek van de grond
kwam is niet precies terug te halen, maar Dr. D. Lange-
dijk schrijft in zijn boek "De geschiedenis van Langedijk"
(blz. 41) over de schoolmeester Simon Braak die op 21
april 1678 als onderwijzer begon en dat 54 jaar lang in
Broek is blijven doen.
Simon Braak was zeker niet de eerste onderwijzer, maar
eerdere gegevens zijn niet terug te vinden.
Mijn allereerste schooljaren bracht ik in Broek op Lan
gedijk door op en rondom de 'Staase Plaas'. De eerste
klas was tegenover het gemeentehuis in de aanbouw van
voormalig café 'De Witte Zwaan' dat door de afgeschei
denen van Artikel 31 op zondag als kerk werd gebruikt.
Vlnr. de pastorie, Nederlands Hervormde Kerk,
openbare lagere school en de schoolwoning
Het onderwijs in vroeger jaren
De basis voor ons huidige onderwijs werd gelegd in de
periode 1795 - 1814 in de tijd dat de Fransen het hier
voor het zeggen hadden. Deze periode geldt als een tijd
waarin alle sectoren van politiek en maatschappij werden
vernieuwd en gemoderniseerd. Voor de inwoners en be
stuurders van Broek op Langedijk moeten al die verande
ringen een ware revolutie zijn geweest.
De Schoolwet van 1806 legde het al in 1795 ingevoerde
beginsel van klassikaal onderwijs vast. Doelstelling van
het onderwijs werd de opvoeding tot maatschappelijke
en christelijke deugden. De wet regelde
onder meer de vereisten waaraan on
derwijzers dienden te voldoen en ook de
schooltijden werden vastgelegd.
Tevens werd het toezicht op de scholen
geregeld. Er kwam onderscheid tussen
openbare en bijzondere scholen en daar
mee werd een beginsel ingevoerd dat de
Nederlandse politiek meer dan een eeuw
zou domineren.
In al zijn primitiviteit was de Schoolwet
van 1806 een vernuftig wetgevingspro
duct, dat ook internationaal aandacht trok.
Vijftig jaar zou de wet standhouden, maar
er kwam wel kritiek op. Rechtzinnig-pro-
testanten hekelden het nogal vage - voor
de in hun ogen christelijke staat die Ne
derland was - criterium van de 'christelij
ke deugden'. Die kritiek werd vanaf 1830
vooral verwoord door Groen van Prinste-
rer. Hij wilde feitelijk openbare christelijke
scholen.
Het grondwetsartikel werd in 1857 door het kabinet Van
der Brugghen uitgewerkt in een nieuwe 'Schoolwet'.
Voorgesteld was ook bijzondere scholen te subsidiëren,
maar door amendering werd dat geschrapt. Zo bleef de
gemengde openbare (neutrale) school gehandhaafd. An
tirevolutionairen en katholieken gingen na 1857 streven
naar subsidie voor bijzondere (christelijke) scholen. Die
'schoolstrijd' werd verhevigd, nadat in 1878 onder het
liberale bewind een herziening van de Lager-onderwijs-
wet was gerealiseerd. Die wet verscherpte de eisen aan
het onderwijs (wat tot meer kosten leidde), maar hand
haafde het beginsel dat bijzondere scholen niet werden
gesubsidieerd.
De schoolwet van 1857 maakte ruimte voor bijzondere
scholen en in 1860 leidde dit in Amsterdam tot de op
richting van de Vereniging voor Christelijk Nationaal
Schoolonderwijs. Deze vereniging had tot doel om door
subsidie de oprichting van bijzondere christelijke scholen
te steunen omdat overheidssubsidie uitbleef.
O
oe in
o
o o
onderwijs
Kerk. BROEK OP LANGENDIJK.
