Maarten Koning
Onrust in Langedijk
November 2022
19
Twee eeuwen schaalvergroting
In 1817 telde Nederland meer dan 1.200 gemeentes. Op
1 januari 2021 telde Nederland nog maar 352 gemeen
ten. Wat is er in die twee eeuwen gebeurd? Eigenlijk is
er vanaf het begin sprake geweest van een beweging om
gemeentes te vergroten. Een proces dat zelden 'van on
der op' door de gemeentes zelf werd geïnitieerd. Om de
organisatorische, logistieke en financiële problemen van
kleine gemeenten het hoofd te bieden, was het meestal
de provincie die op aandringen van het Rijk het initiatief
nam om kleine gemeentes samen te voegen met andere
gemeenten.
De eerste scherpe daling van het aantal gemeentes was
het directe gevolg van de Gemeentewet van 1851. Als een
gemeente te weinig inwoners telde om fatsoenlijk een ge
meenteraad te kunnen kiezen, moest de gemeente wor
den opgeheven.
Als minimumgrens werd aangehouden dat er in een ge
meente ten minste 25 kiezers moesten wonen. Omdat het
begrip 'kiezers' in die tijd uitsluitend betrekking had op
volwassen mannen met enig vermogen, betekende dit
het einde voor veel gemeenten met weinig vermogende
inwoners.
In 1920 ontstaat grote onrust in veel plattelandsgemeen
ten. Premier en minister van Binnenlandse Zaken Ruijs
de Beerenbrouck is groot voorstander van het verdwijnen
van kleine gemeentes.
Brief van Gedeputeerde Staten aan het gemeentebestuur
van Zuid-Scharoude, 7 januari 1920
Er werden 71 gemeentes opgeheven, zoals bijvoorbeeld
de gemeente Veenhuizen die in 1854 bij Heerhugowaard
werd gevoegd. Deze gemeente had slechts 260 inwoners
waarvan 13 bevoegde kiezers. De Langedijker dorpen
hadden toen gemiddeld zo'n 800 inwoners en ontspron
gen de dans.
Aangespoord door de minister sturen Gedeputeerde
Staten van Noord-Holland (G.S.) op 7 januari 1920 een
schrijven naar gemeentebesturen met minder dan 3.000
inwoners. Aan de Langedijker gemeentes wordt voorge
steld om één gemeente te vormen onder de naam Lan-
gendijk. Het is de provincie menens en op 24 november
laten G.S. weten dat een wetsontwerp naar de minister is
verstuurd.
Ontstaan van de 4 Langedijker gemeentes
Zoals eerder is beschreven, ontstaat het instituut gemeen
te in de Franse tijd. Keizer Napoleon voert het Franse
bestuurlijke systeem in en wil tegelijkertijd het lokale
bestuur efficiënter maken. Voortaan moesten gemeenten
minimaal 500 inwoners hebben. Langedijk krijgt voor het
eerst te maken met een gemeentelijke fusie. In Langedijk
ontkomt alleen Oudkarspel aan herindeling. Noord- en
Zuid-Scharwoude worden in 1812 samengevoegd tot de
gemeente Scharwoude. Aan Broek op Langendijk (toen
geschreven met tussen-n) worden Sint Pancras en Ou-
dorp toegevoegd. Dit was echter van korte duur. Vanaf
1817 werden de samenvoegingen weer ongedaan ge
maakt en was er sprake van vier 'Langedijker gemeen
tes. Namelijk Broek op Langendijk, Zuid-Scharwoude,
Noord-Scharwoude en Oudkarspel. De eeuwenoude
grenzen van de voormalige heerlijkheden vormden de
basis voor het grondgebied. In de drie noordelijke ge
meentes kregen de eigenaren van die heerlijkheden weer
een vinger in de pap bij benoemingen van de lokale func
tionarissen, zoals de schout en later de burgemeester. Dit
was niet het geval in Broek, dat zich immers in 1730 had
vrij gekocht.
l
angedijk een
1 januari 2022 was een bijzonder moment. Op die dag
werd de gemeente Langedijk samengevoegd met Heer-
hugowaard en ontstond de nieuwe gemeente Dijk en
Waard. Na 80 jaar en 5 maanden verdween Langedijk als
zelfstandige gemeente. Op zich is zo'n gemeentelijke sa
menvoeging niets nieuws.
De gemeente Langedijk is zelf ook een samenvoe
ging, ontstaan toen in 1941 de gemeenten Oudkarspel,
Noord-Scharwoude, Zuid-Scharwoude en Broek op
Langendijk werden verenigd. Kortom een uitgelezen
moment om eens terug te blikken op de gemeentelijke
geschiedenis van Langedijk en twee eeuwen schaalver
groting.
OOlll K.
ZUID BCHAHWOUnS
.Grim or.
A*n
Burgemeester en Wethouders van
zyn
- c.q.
krachtige gemeente ontstaan,wel-
financieel,beter dan elk dier gemeenten afzon-
etant sal ayn te beantwoorden am de steeds
eischen.die de huidige bestuurstaak aan de
stel t.
Gedeputeerde Staten
van Moordholl and,
1 .Voorzitter
wy hebben de ear U mede te deelen.dat wy voornemen?
de vier gemeenten .welke tetamen den Langendyk vormen,
met St^andras - die niet alleen door hare bebou-
ving.doch ook door hare beetHon middelen en tal van onde-
ro belcngen fel telyk een geheel ui treken, tot ééne gemeente
te vereen!gen.
Daardoor zal eene
ke.vooral
derlyk, in
groeiende
gemeenten
Gen me zullen wy hieromtrent ingevolge ertlkel 129
der Gemeentewet,Uw gevoelen vernemen.d.eegewenecht nednt
deze nnng.legenheld door U vertrou-elyk in den a.wd ter
sprake gebracht ie.
