11 eeuwen bestuur in een notendop
November 2022
18
De schout zou voortaan burgemeester heten. De raadsle
den hadden, eenmaal gekozen, voor het leven zitting in
de gemeenteraad. In die tijd vonden vergaderingen van
het lokaal bestuur in het geheim plaats, zonder dat men
verantwoording hoefde af te leggen.
Thorbecke en de gemeentewet van 1851
In de tweede helft van de jaren 1840 broeide er opnieuw
een sfeer van revolutie in Europa. Er waren in meerdere
Europese landen hongersnoden. In maart 1848 werd het
pas écht onrustig. Zo braken er in Duitsland en Frankrijk
revoluties uit, die in Frankrijk leidde tot afzetting van de
monarchie. Omdat koning Willem II bang was voor zijn
positie, vroeg hij de liberale staatsman Thorbecke om een
grondwet te schrijven. Deze nieuwe grondwet bood veel
nieuwe vrijheden en vormde de basis voor de ontwik
keling van de Nederlandse democratie van vandaag de
dag. De macht van de koning werd sterk ingeperkt, de
middeleeuwse heerlijke rechten afgeschaft, de parlemen
taire invloed flink vergroot en de bevolking kreeg meer
zeggenschap. In feite herkregen de inwoners voor het
eerst sinds 1805 weer enige invloed op hun bestuur. Ook
wordt het bestuur van de gemeentes voortaan centraal
geregeld in de Gemeentewet uit 1851. Het verschil tussen
stedelijke en plattelandsgemeenten verdween. De wet be
paalde dat het bestuur van elke gemeente uit een burge
meester, wethouders en een gemeenteraad zou bestaan.
De benoeming van de burgemeester bleef voorbehouden
aan de koning. Hij werd voorzitter van het college van
B&W en voorzitter van de raad. De raadsleden werden
gekozen via rechtstreekse verkiezingen. Wethouders
werden gekozen door de gemeenteraad. Voor het eerst
werd bepaald dat gemeenteraadsvergaderingen open
baar zouden zijn. Eigenlijk bestaat dit systeem in grote
lijnen nog steeds. Wel is in stappen het kiesrecht steeds
verder verruimd. Oorspronkelijk was er sprake van het
zogenaamde censuskiesrecht, waarbij alleen personen
Gemeentekaart van Oudkarspel in 1867. In 1906 werd een
stukje Oudkarspel 'in Koedijk' overgedragen aan Koedijk.
Collectie Regionaal Archief Alkmaar.
Een andere positie voor wethouders
Vanaf 2002 wordt het zogenaamde duale stelsel inge
voerd en worden de rollen, taken en posities van de raad
en het college gescheiden. Voortaan maken wethouders
geen deel meer uit van de gemeenteraad en kunnen dus
niet meer meestemmen over hun eigen voorstellen.
De taken van de gemeenteraad zijn sindsdien grofweg
in drieën op te delen: het vormen van de volksvertegen
woordiging, het stellen van kaders en het controleren van
het college van burgemeester en wethouders. De functie
van griffier werd ingevoerd om de raadsleden hierbij te
ondersteunen. Het college van burgemeester en wethou
ders is het dagelijks bestuur. Het voert de besluiten van
de gemeenteraad uit en is verder verantwoordelijk voor
de financiën van de gemeente en de organisatie.
Tot slot
Dit artikel omvat 11 eeuwen lokale bestuurlijke geschie
denis van Langedijk. Het is geen uitputtende geschiede
nis, daarvoor zou een dik boek nodig zijn. Maar het geeft
wel een beeld van de veranderingen en vormt hiermee
een goede inleiding op het volgende artikel. Daarin be
kijken we de gemeentelijke geschiedenis van Langedijk.
De gemeenteraad van Noord-Scharwoude in 1925.
v.l.n.r Kooij, Zut, de Geus, Ootjers, van Spengler,
Reinders, Barten, Kwadijk en Schrijver.
die vermogend genoeg waren een stem mochten uitbren
gen. In 1917 werd het algemeen mannenkiesrecht van
kracht en in 1919 het algemeen vrouwenkiesrecht.
Vanaf 1919 werd ook de zittingsduur van de raadsleden
verkort van 6 naar 4 jaar. Alleen de burgemeester wordt
tegenwoordig nog voor de duur van 6 jaar aangesteld.
Bronnen: - Ach Lieve Tijd - West-Friesland Twintig eeuwen West-Fries
land, de Westfriezen en hun rijke verleden; - De ondergang van de boe
renvrijstaat West-Friesland, West-Friesland Oud Nieuw, 1997;
- Heerlijkheden in Westfriesland, West-Friesland Oud en Nieuw, 1959.
- Repertorium van Nederlandse gemeenten vanaf 1812, Ad van der Meer
en Onno Boonstra, 2011; - Bestuurlijke geschiedenis van Heiloo, website
RAA; - Repertorium van de Stadsrechten in Nederland, dr. Joost C.M.
Cox, 2012; - West-Friese stadsrechten, M.S. Pols, 1888; - Het Kenne-
mer landrecht van 1274 tot het begin van de Republiek, P.H.D. Leupen,
T.J. Veen, 2005; - Burgers, J.W.J. (1999): Holland omstreeks 1100. De
11e-eeuwse transformatie van het Westfriese graafschap, Holland 31, pag.
199-209 - De geschiedenis van De Langedijk, Dr. D.Langedijk, 1969 - Be
stuur en rechtspraak in Schagen, Historische vereniging Schagen, 2021
- Van heren en burgers geschiedenis van het lokale bestuur in Limmen,
Brandsma, Droog, Van der Steen, 2001 - Van stads- en plattelandsbestuur
naar gemeentebestuur proeve van een geschiedenis van ontstaan en ont
wikkeling van het Nederlandse gemeentebestuur tot en met de gemeente
wet van 1851, M.J.A.V. Kocken, 1973.
- www.Wikipedia.nl - www.dwangburchten.nl/
II S A
