11 eeuwen bestuur in een notendop
November 2022
17
Ook de regenten van Noord-Scharwoude hebben zich
geprobeerd 'vrij te kopen', maar werden in de veiling
overboden.
Gemeentes in
Nederland ontstaan in
de Bataafse
Republiek.
In een instructie
uit 1801 werd duidelijk
gemaakt hoe de verkie
zingen moesten plaats
vinden.
Collectie Regionaal
Archief Alkmaar
was de gemeentelijke taak op waterstaatkundig gebied.
De tot dan toe gebruikelijke vereniging van burgerlijk
en waterschapsbestuur werd zoveel mogelijk ongedaan
gemaakt.
Koninkrijk Holland in 1807, Langedijk was gelegen in
het departement Amstelland. Bron: Wikipedia
Revolutie! Alles moet anders
Het staatskundig bestel was op z'n minst verwarrend te
noemen, zeker met een hedendaagse blik. In 1795 komt
er een grote omwenteling. In dat jaar trokken Franse sol
daten Holland binnen en de toenmalige machthebbers
werden verjaagd. Er volgden 20 roerige en revolutionaire
jaren. Om de haverklap werden er bestuurlijke verande
ringen doorgevoerd. De belangrijkste drijfveer was de
behoefte aan meer vrijheid en zeggenschap voor het volk.
In de Acte van Staatsregeling van 1798 werd voor het
eerst het woord 'gemeente' gebruikt als naam voor het
plaatselijke bestuur. Het gemeentebestuur werd voortaan
gekozen door de stembevoegde burgers van de gemeen
te, de grondvergadering. Het gemeentebestuur benoem
de zelf uit zijn midden een voorzitter die als schout fun
geerde. Behoorlijk democratisch dus.
Napoleon voert veranderingen door
Tot 1806 is er sprake van een overwegend Nederlands
bestuur, daarna nemen de Fransen de touwtjes in han
den. Het Koninkrijk Holland was de officiële naam van
Nederland tussen 1806 en 1810. Het was een vazalstaat
van het Eerste Franse Keizerrijk van Napoleon Bonapar
te. Napoleon stelde zijn derde broer, Lodewijk Napoleon
Bonaparte, aan als koning van Holland. In 1810 wordt
Nederland ingelijfd bij het Franse keizerrijk en wordt de
Franse indeling in departementen, arrondissementen,
kantons en mairieën (gemeenten) ingevoerd. Hadden de
lokale besturen vóór de invoering van de Franse wetge
ving in 1811 nog taken op het terrein van de rechtspraak,
vanaf 1811 waren hun taken uitsluitend nog administra
tief. In feite werden zij vooral geacht wetten en bevelen
van hogerhand uit te voeren. Een andere verandering
Restauratie: herstel van de oude orde
In 1813 verkrijgt Nederland weer zelfstandigheid en in
1815 wordt het Koninkrijk der Nederlanden gesticht. Na
de definitieve verbanning van Napoleon nemen de al
oude vorstenhuizen de macht weer over en Nederland
wordt een monarchie onder de Oranjes. De autoritaire
koning Willem I probeert de orde van voor de Franse Re
volutie deels te herstellen.
Veel Franse maatregelen in het lokale bestuur worden
teruggedraaid. Het onderscheid tussen de stad en platte
landsgemeenten wordt opnieuw ingesteld. Zelfs de heer
lijke rechten worden deels hersteld. De rechtspraak komt
definitief los te staan van het administratieve bestuur. Van
een landelijke regeling voor gemeentebesturen komt het
nog niet. Het 'Reglement van bestuur voor het platteland
der provincie Holland' wordt op 9 oktober 1816 vastge
steld. Aan het hoofd van een gemeente kwam wederom
een schout te staan. Deze werd benoemd door de koning
en in het geval van een heerlijkheid op voordracht van
de heer. De gemeenteraad ging bestaan uit drie tot ze
ven personen die gekozen werden door een kiescollege.
Het gemeentebestuur bestond verder uit assessoren, wat
letterlijk bijzitters betekent, die de schout moesten assis
teren. In 1825 werden er nieuwe reglementen vastgesteld.
Koninkrijk Holland
in 1807
Zwolle
Km H«n>!
Boach
Departement Friesland
Dep. Amstelland
Dep. Maasland
Departement Groningen
Departement Utrecht
Departement Drenthe
Departement Overijssel
Departement Brabant
Dep. Oost Friesland
Departement Gelderland
Departement Zeeland
Utrecht
o
GEMEENTE-BESTUUREN ei
BATAAFSCHE REPUBLIEK;
R E G L E M ENTEN,
»>k> or nt reauMDMi t* hom winin
MOCClUCUtMMIB VIT M 'TIM-
Kracw lucuia,
