11
eeuwen bestuur
in een notendop
Maarten Koning
November 2022
13
In de omgeving van Langedijk wonen al heel lang men
sen. In het Huis van Hilde in Castricum, het archeolo-
giecentrum van de provincie Noord-Holland, worden
archeologische vondsten bewaard die duizenden jaren
terug gaan in de tijd. Maar de 'moderne' geschiedenis
van West-Friesland begint in de vroege middeleeuwen.
Vanaf dat moment kennen we documenten die een beeld
geven van de bestuurlijke ordening. In dit artikel lopen
we enkele hoofdpunten na van de afgelopen eeuwen tot
aan het moderne gemeentebestuur.
Het ontstaan van de dorpen
Langedijk dankt zijn bestaan aan de ontginners die het
gebied vanaf de 8e en 9e eeuw binnentrokken. Er werden
in het moerasachtige gebied steeds nieuwe stukken veen
afgebakend en in cultuur gebracht.
De vier historische ambachten van West-Friesland, die na
1300 voornamelijk waterstaatkundige taken kregen.
Langedijk lag in het Geestmerambacht.
Graafschap Holland
Voor het niet-Friese deel kwam langzamerhand de naam
Holland in zwang. In het jaar 1101 liet de toenmalige
machthebber, graaf Floris II, zich voor het eerst graaf van
Holland noemen.
De graven van Holland organiseerden in de 13e eeuw di
verse veroveringstochten. De bouw van dwangburchten
maakte de Hollandse machtsgreep steeds definitiever.
Na eerdere tegenslagen, zoals de moord op graaf Willem
II in 1256 werden de West-Friezen in 1297 in de slag bij
Vronen definitief verslagen.
Officieel bleef West-Friesland als aparte heerlijkheid bui
ten het graafschap Holland. Maar in de loop van de tijd
verwaterde dit onderscheid en in praktijk werd het ge
bied steeds meer als eenheid bestuurd.
Deze districten waren onderverdeeld in koggen, die ie
der weer bestonden uit ongeveer drie tot vijf dorpen. De
dorpen waren tamelijk zelfstandig. Ze hadden ieder hun
eigen pastoor en kerk. De dorpelingen, ook wel 'buren'
genoemd, waren voornamelijk vrije boeren.
Graaf Willem II van Holland werd in 1256 door de
West-Friezen in Hoogwoud vermoord.
Collectie Regionaal Archief Alkmaar.
Zo ontstond het ene na het andere dorp, een ontwikke
ling die telkens met de bouw van een dorpskerk werd be
kroond. De toenmalige bewoners werden aangeduid als
Friezen, het toenmalige Frisia omvatte grofweg de kust
streek tussen de Schelde en Bremen. Door watersnoden
werd het leefgebied van de Friezen gesplitst en raakte het
deel ten westen van het Vlie steeds meer afgesneden van
de rest van Friesland. Ter onderscheiding werden de in
woners sindsdien West-Friezen genoemd, Fresiones Occi-
dentales. De dynastie die sedert de 9e eeuw in deze streek
het grafelijk gezag uitoefenden, stond bekend als comes
Fresonum ('graaf van de Friezen').
Aan het eind van de elfde eeuw veranderde het gebied
ten zuiden van het IJ door de komst van kolonisten, met
hun eigen taal, recht en gewoonten. De oorspronkelijke
Friezen concentreerden zich meer en meer in het huidige
West-Friesland, waardoor een Fries en een niet-Fries deel
ontstond. De scheiding zou eeuwen later nog bloedige
gevolgen krijgen. Het tot stand komen van dijken en an
dere waterwerken bewijst dat er toen al sprake was van
georganiseerd bestuur. Van oudsher was West-Friesland
verdeeld in vier districten (ambachten).
In het veenrijke en moerassige gebied binnen de
West-Friese Omringdijk had hij toen weinig feitelijke
macht. Omdat grafelijk gezag in West-Friesland lange
tijd zo goed als afwezig was, moeten de West-Friezen in
die periode gewend zijn geraakt aan een leven zonder
heer. Toen de graven aan het einde van de 11e-eeuw in
het zuiden een sterke machtspositie hadden opgebouwd,
hebben zij pogingen gedaan om ook het noorden onder
hun gezag te brengen. De West-Friezen waren echter niet
genegen het hoofd te buigen, vanaf 1132 is er sprake van
diverse oorlogen.
De vier ambachten van West-Friesland
MEDEMBLIK
ENKHUIZEN
Geestmer-
Drechterland
ambacht
HOORN
ALKMAAR
Schager A
en x s X
Nledorper^
Koggen I
Vier Noorder Koggen
