emeensciiappeiijjK vaa
iriarwoTULd
bed
ie
Hans de Graaf
Vorig jaar kreeg de Stichting Langedijker Verleden een
aantal objecten in bezit, die bij de verhuizing van het ge
meentehuis aan de Vroedschap naar de Binding tevoor
schijn kwam. Een van deze zaken was een prachtige ma
quette van de gasfabriek. Deze maquette is begin jaren 30
gemaakt door W. Tuijn en C.J. Kleimeer en is in 1980 in
opdracht van het toenmalige Gasbedrijf Kop Noord-Hol
land gerestaureerd door de heren Jaap van Baar en Henk
Beemsterboer. Vervolgens is deze maquette aan de ge
meente Langedijk geschonken en sinds 2019 maakt deze
een vast onderdeel uit van onze expositie. Al met al reden
om eens in de geschiedenis te duiken van de gasfabriek
die opgericht werd in 1909 en tot 1951 in bedrijf was.
De maquette van de gasfabriek
Verlichting in vroeger tijden
Eeuwenlang waren woningen en openbare gebouwen
zeer spaarzaam verlicht. Fakkels, kaarsen, snotneuzen
en olielampen waren heel lang de enige lichtbronnen die
beschikbaar waren. Het licht was nauwelijks geschikt om
bij te lezen of te handwerken. Het was dan ook niet zo
gek dat het levensritme van veel mensen vroeger sterk
afhankelijk was van de lengte van de dag, mensen gingen
letterlijk en figuurlijk met de kippen op stok.
Acetyleengas
Ongeveer vanaf het jaar 1870 gingen de ontwikkelingen
mede dankzij de Industriële Revolutie, wat sneller. Ace
tyleengas bleek een goed toepasbaar gas voor verlich
tingsdoeleinden. Dit gas ontstaat door water toe te voe
gen aan carbid, de eerste koets- en fietslampen werkten
via dit principe. Het gaf een heel helder licht, maar het
was voor het grootste deel van de arme bevolking niet
weggelegd om gasverlichting in hun huis aan te brengen.
In Oudkarspel heeft ooit achter de woning Dorpsstraat
778 een acetyleengasfabriekje gestaan, opgericht door de
heren Kuiper en Nap. Een aantal jaren geleden stuitten
de huidige bewoners tijdens tuinwerkzaamheden op de
fundamenten van dit fabriekje. Het leverde het gas voor
de straatverlichting, aan een aantal bedrijven en slechts
enkele gegoede inwoners die een aansluiting hadden en
hun woning verlichtten op dit gas.
Oudkarspel was hiermee het eerste dorp aan de Lange-
dijk, maar ook in de regio, die straatverlichting op gas
had. Dit bleek niet alleen veel goedkoper te zijn dan de
eerdere olieverlichting maar de verlichting was ook nog
eens veel beter. Het acetyleenfabriekje werd in december
1905 door de gemeente Oudkarspel overgenomen voor
de som van 5000. De prijs van het acetyleengas was
1 per m3.
Voorbeeld van een gaslamp
zoals die in het Regthuis te
zien is
Lichtgas
Al rond 1904 spraken de
gemeentebesturen met
elkaar over het verbe
teren van de straatver
lichting. De hoge kosten
bleken lang een struikel
blok maar op 28 janu
ari 1909 waren de vier
raadscommissies, tijdens
een gezamenlijke vergadering in het raadhuis van Broek
op Langedijk, eruit.
Met algemene stemmen vond men dat steenkolengas, dat
toen ook wel lichtgas werd genoemd en al in 1785 door
de Maastrichtse natuurkundige Jan Pieter Mincklers was
ontdekt, de beste oplossing zou zijn. Er werd aan de vier
gemeenteraden geadviseerd om tot de oprichting van een
gemeenschappelijke steenkolengasfabriek over te gaan,
waarin elk van de vier deelnemende gemeentes voor een
vierde deel zou deelnemen. Natuurlijk werd ook stilge
staan bij de gevaren van gas, er hadden zich hier en daar
al gasexplosies voorgedaan en er waren mensen vergif
tigd bij gaslekkages.
Oudkarspel had al geïnvesteerd in acetyleengas en men
leek aanvankelijk in Zuid-Scharwoude meer te zien in
elektriciteit.
NV of GR?
Ook werd er gesteggeld over de rechtsvorm van de ge
zamenlijk op te richten gasvoorziening. In Noord-Schar-
woude en Zuid-Scharwoude was er een voorkeur om
er een Naamloze Vennootschap (NV) van te maken. In
Broek op Langedijk was men sterk voor een Gemeen
schappelijke Regeling (GR).
November 2020
21
J
