Speurtocht naar overlijden Jacob Kaas en Gerrit Smak in Tweede Wereldoorlog
Goederenwagons werden omgebouwd zodat ze konden
dienen als rollend gevangenenkamp. Er waren per trein
circa 50 wagons, met in iedere wagon circa 12 houten
britsen, soms meer, voorzien van stro en een wollen de
ken, waarin per brits 2 mannen sliepen. Verder een tafel,
houten banken, een kachel en kleine kasten, wasbekkens
en een ton voor urine en ontlasting. Voor de bewakers
waren er betere wagons en verder nog een ziekenwagon,
keuken-, proviand- en gereedschapswagons. De trein
werd bewaakt door circa tien SS-ers (uitgerust met kara
bijnen), meest afkomstig uit de concentratiekampen; de
commandant was een SS-er met verstand van bouwtech
nieken. De echte bewakers waren ook gevangenen, de
kapo's, meest criminele Duitsers gerekruteerd uit de con
centratiekampen. Verder 50-60 spoorwegmensen, voor
vervoer van het materieel en om aanwijzingen te geven
voor het werk van de dwangarbeiders.
De 12e bouwtrein was klaar voor een lading gevangenen,
waaronder een groot deel van de 75 gevangenen uit Ber-
lijn-Grünau en op Kerstavond 1944 werden ze in Sach-
senhausen op de trein geladen.
Een spoorwegarbeider die meereisde op de bouwtrein
vertelt: Als Eisenbahner wurde ich am 11. Dezember 1944
nach Sachsenhausen beordert. Dort warteten noch mehrere
tausend Kollegen (gemeint sind: KZ-Haftlinge) auf ihr kom
mendes, schweres Los. Auf Sachsenhausen zurückzu-
kommen, muss ich erwahnen, dass es mir leider nicht möglich
war, einen Blick in das dortige KZ-Lager zu werfen noch mit
den Insassen zu sprechen. Dieser Umstand gab mir zum ersten
Mal zu bedenken, dass der Standort nicht ganz in Ordnung
war. Erst in dem Augenblick, wo der Bauzug fertig war, hatte
ich Gelegenheit, mit den Gefangenen persönlich mich einge-
hend über die traurigen Zustande eines KZ-Lagers zu unter-
halten. Aus jeder Antwort konnte man die Freude merken, die
alle besaflen, dass sie nun dieses Lager verlassen konnten.
Uit: Rollendes KZ - Die 12. SS-Eisenbahnbrigade van Joachim
Hennig.
De eerste bestemming van de trein was Kamp (Bornho-
fen) am Rhein op de rechter Rijnoever niet ver van de
Lorelei. Aan de overkant de grotere plaats Boppard,
maar als toeristisch uitstapje kan deze reis zeker niet be
schouwd worden. Op 25 december moeten ze zijn aan
gekomen, 504 meest vermagerde en mogelijk gedemo
raliseerde mannen uit allerlei door Duitsland veroverde
landen. Vanuit Kamp werden ze tewerkgesteld in Nie-
der- en Oberlahnstein, een zwaar gebombardeerd spoor
wegknooppunt bij Koblenz. Ze moesten 10 uur per dag,
bijna zonder pauze werken en ze mochten niet naar de
latrine ("arbeiten, nicht scheissen"). Het eten dat ze kregen
stond niet in verhouding tot de zwaarte van het werk dat
ze moesten verrichten: 1 liter soep en 2 stukken brood
per dag.
Een bewaker op de 12. SS-EBB vertelt: de staf van de SS
bestond uit jonge mannen die nog nooit aan het front waren ge
weest. Hun enige bezigheid was, samen met de kapo's (afgeleid
van kameraden politie!) ons te kwellen en te bedriegen wat be
treft voeding en geld. (naar Frank Poetter, Rollende Sarge).
Een sterke groep op de trein waren de Hollanders, waar
van 4 van de 30 deze hel hebben overleefd en na de oor
log verteld hebben hoe het was en wat er gebeurd is. In
Kamp overleed begin januari de tweede Hollander vol
gens een van hen. Van 20 januari tot 25 februari verbleef
de trein bij Bad Kreuznach, een plaats in Hessen, circa
45 km ten zuidwesten van Mainz. Het moet er die winter
heel koud zijn geweest.
Station Kamp am Rhein (1964), plaats van de
Eisenbahnbaubrigade niet meer aanwezig
(foto: Ver. Voor Heimatgeschichte Kamp-Bornhofen)
Tussen 30 januari en 11 februari zijn daar nog zeven Hol
landers gestorven, onder hen Gerrit Smak. De doodsoor
zaken waren longontsteking met bijkomend bevriezing,
ondervoeding en ziek zijn. Ze werden allemaal begraven
op de joodse begraafplaats van Bretzenheim, een dorp
niet ver van Bad Kreuznach, 'Untermenschen', niet waar
dig om op de begraafplaats van Bad Kreuznach begraven
te worden.
Ergens in februari 1945, na de 11e, is een ziekentransport
vertrokken naar onbekend voor degenen die op de trein
achterbleven. Er was verteld dat de trein naar een koek-
fabriek in de buurt van Hannover zou gaan waar ze kon
den aansterken. Bij dat ziekentransport waren 8 Hollan
ders inclusief Jacob Kaas. Een overlevende meldde na de
oorlog dat Jacob weinig gewerkt had omdat hij al snel
ziek was. Hoevelen er bij waren is niet helemaal duide
lijk. Waarschijnlijk ging het transport terug naar Sachsen
hausen. Of het transport daar is aangekomen, of dat hal
verwege de koers is gewijzigd omdat de Russen Berlijn al
dicht waren genaderd, zal wel altijd onopgehelderd blij
ven. In die tijd heerste chaos en paniek in 'moederkamp'
Sachsenhausen. Vanuit het oosten van Duitsland werden
al veel politieke gevangenen die niet meer konden wer
ken en rijke joden, per trein naar Bergen-Belsen vervoerd.
Van de overlevenden van Sachsenhausen heeft niemand
Oktober 2018
33
