ra
w.
Dorpsnamen van de Langedijk
Met verbazing zien we hier dat de Langedijkerkog-
ge bestaat uit de dorpen Oostkerspel, Outkerspel,
Noord-Scharwoude, Zuid-Scharwoude en Broek. Met
welk dorp kan Oostkerspel bedoeld zijn? Moeten
we hierin Veenhuizen lezen, welk dorp eertijds tot
de Langedijker kogge behoorde? Dan zou Veenhui-
zen wat inwonertal betreft in die tijd minstens twee
maal zo groot zijn geweest als Oudkarspel, wat ons
niet waarschijnlijk lijkt. Een verschrijving
van Oudkarspel zou voor de hand liggen als
verklaring voor de naam Oostkerspel, maar
dat kan het niet zijn omdat Oudkarspel ook
wordt genoemd. Lag er indertijd ten oosten
van Langedijk een dorp Oostkerspel welke
later in de golven van het meer De Waard is
verdwenen? Deze suggestie is niet onmoge
lijk omdat er tussen Langedijk en Veenhuizen
veel land lag. Op Bergeswerck (de
Noord-Scharwouderpolder) lag het Kleine
Geldebos en er tegenover, gescheiden door
water, het Grote Geldebos. Beide lagen op een
uitloper van de Westfriese inversierug die zich
vanaf Oude Niedorp in westelijke richting
in de Waard uitstrekte. Deze landrug tussen
Langedijk en Niedorp is later doorgebroken
en is het Amerswiel ontstaan. Ook lag er ten
westen van Veenhuizen van noord naar zuid
een rij eilanden, de Werflanden, die eens als
een landrug lange tijd Veenhuizen bescherm
de tegen het water. Kan daar rond 1400 Oost
kerspel hebben gelegen? Het ontbreekt ons
aan gegevens om hierin stelling te nemen. De
naam Oostkerspel duikt weg in de nevelen
van de historie en zien we vervolgens niet meer
terug in de bronnen na 1401.
Stadsrechten
Bij het verlenen van stadsrechten vond bij Langedijk
eveneens verwarring van namen plaats. Blijkbaar had
den de grafelijke ambtenaren in Den Haag moeite met
de naamgeving betreffende de dorpen van de Lange-
dijker kogge in het verre West-Friesland. Graaf Willem
VI reorganiseerde in de jaren 1414 en 1415 het bestuur
in West-Friesland naar aanleiding van klachten over de
bestaande situatie waarbij de rechtspraak in handen
was van baljuws en het misbruik dat daaruit voort
vloeide. Naar aanleiding van die klachten ging Willem
van Eggert, de grafelijke tresorier, op 1 december 1413
naar Alkmaar om de klachten aan te horen. De dorpen
'waren clagende over den bailliu ende dair om poirtrecht be
geerden te copen'.10 Door het 'poortrecht', of 'stadsrecht'
kwam de rechterlijke macht in handen van de dorpen
zelf. De graaf verleende op hun verzoek aan dertien
plaatsen in West-Friesland stadsrechten, maar wel te
gen ruime betaling. De meeste dorpen in het oostelijk
deel van West-Friesland verkregen hun stadsrechten
op 2 februari 1414. Een groep dorpen samen kreeg dan
als stadsnaam de naam van een van de dorpen. Zo
ontstond de stede Spanbroek, waaronder behalve
Spanbroek ook de dorpen Opmeer, Hensbroek en
Obdam vielen. De stede Westwoud werd gevormd
door Westwoud, Oosterblokker en Westerblokker.
De dorpen in het westelijk deel van West-Friesland
verkregen hun stadsrechten pas op 12 mei 1415.
Langhedyck Kerspel
Er is een bijzondere oorkonde van 6 augustus 1414 waar
in alle op 2 februari van dat jaar gevormde steden staan
onder hun stedenaam. Die lijst is interessant omdat daar
in ook alle dorpen worden genoemd die nog een stede
moesten worden.11 Bij alle genoemde steden en dorpen
staat het bedrag in kronen die zij betaalden voor hun
stadsrechten. We zien dan bijvoorbeeld dat Barsinger-
horn en Haringhuizen in 1414 samen XIII kronen betaal
den om in 1415 de stad Barsingerhorn te mogen vormen.
Oude Niedorp en Nieuwe Niedorp samen XX kronen
voor de vorming van de stede Niedorp. Vervolgens wor
den in deze oorkonde genoemd op rij: 'Langedyck Kerspel,
Noortscherwoude, Zuutscherwoude, Broec en Veenhuysen die
samen XXV kronen betaalden voor hun stadsrecht dat zij
in 1415 zouden krijgen onder de stedenaam Langedyck.
Opmerkelijk is de vermelding van een Langedyck Kerspel
wat doet vermoeden dat de Langedijk eertijds een dorp
rijker was dan de vier die we al kennen. Vormde in
1414 Langedyck Kerspel een vijfde dorpskern aan de
Langedijk? Waarschijnlijk niet, want de naam Oudkarspel
ontbreekt in het rijtje, zodat de gedachte zich opdringt dat
Oude
Niedorp
_l_ Veenhuizen
Langcdijk
Obdam
r\, Vrone
De Waard
Op de kaart is de groei van het meer De Waard getekend vanaf 1300 tot
1575 toen het zijn grootste omvang kreeg. De Werflanden behoorden
al die tijd tot Langedijk. Lag hier het tot Langedijk behorende dorp
Oosterkerspel?
16
Oktober 2016
A me rs wiel
Gcldebos
Erflanden
Bergesw
De Waard plm. 1300
Ue Waard plm. 1400
De Waard 1575