Ontstaan van de Langedijk in de Middeleeuwen
Luchtfoto van Noord- en Zuid-Scharwoude met de eerste nieuwbouw aan de oostzijde (rechts op de foto). Goed is te zien
dat de Langedijk, op de foto midden boven, van richting verandert en dat de kerk van Zuid-Scharwoude (beneden rechts waar de
brede vaart, de Trofveert, de Koog bereikt) in het verlengde ligt van het niet afgebogen deel van de dijk (Oudkarspel links boven).
De eilandjes rechts beneden op de foto zijn nu bebouwd met de woningen van de wijk Oosterdel.
Dit werd gedaan om het slotenpatroon van het zuidelijk
gelegen Vronen aan te passen aan die van het noordelijk
gelegen Zuid-Scharwoude.
Er waren aanvankelijk zoveel nieuwe gemakkelijk te ont
ginnen hogere gronden voorhanden, dat men de natte en
laag gelegen minder interessante stukken links liet lig
gen. Men ging er gewoon omheen. Dat is met de gronden
van Broek gebeurd. De naam 'Broek' drassige grond)
duidt hier al op. Pas later, toen alles was ontgonnen en
er gebrek bleef aan nieuwe landbouwgrond, loonde het
de moeite de reststukken alsnog te ontginnen. Waar
schijnlijk kon door de delgronden van Broek de veenont-
ginning vanuit Vronen zich niet in noordelijke richting
verder ontwikkelen. De hoger gelegen veengebieden van
de Scharwoudes stimuleerden juist de naar het oosten
gerichte ontginning vanuit de duinstreek. Deze kon zich
daardoor onbelemmerd ontwikkelen tot de oostgrens
van de huidige gemeente Heerhugowaard. Het noorden
van Heerhugowaard en Veenhuizen, behoorden tot het
zelfde veenontginningsgebied als die van Oudkarspel,
Noord- en Zuid-Scharwoude. Veenhuizen (de oude naam
is Schoorlveen) behoorde lange tijd met deze drie dorpen
tot de banne Langedijk.
Pikklei
In de literatuur lezen we de veronderstelling dat de Lan-
gedijk aangelegd zou zijn als bescherming tegen het wa
ter van de Heerhugowaard (De Cock, 1965; Geus, 1973).
Een waterdreiging dus vanuit het oosten. Maar dan is het
wel heel vreemd dat de kerkjes in Noord- en Zuid-Schar-
woude ten oosten van die beschermende dijk werden ge
bouwd en waarom dan ook nog zo ver van die dijk af?
Voor die kerkjes bood de aan de westzijde van de kerkjes
gelegen Langedijk immers geen enkele bescherming te
gen het water van de Waard. Hoe zit dit nu? Om daar
over wat te zeggen, neem ik u mee naar de archeologische
opgraving die plaats heeft gevonden in de Kooger Kerk,
oftewel de oude Sint Pieterskerk in Zuid-Scharwoude. De
archeologen vonden direct onder de vloer een laag klei,
daaronder een laag veen tot het zand, waarop de funde
ring van de kerk is gebouwd (Halbertsma, 1996). Kortom,
de middeleeuwse bouwers van die kerk stonden indertijd
niet op veen, ze stonden op klei. Halbertsma schat dat de
eerste kerk daar gebouwd is omstreeks 1050. In het ge
hele Geestmerambacht heeft in de Middeleeuwen op het
veen een laag klei gelegen die zich uitstrekte van Koedijk
tot de grens van de huidige Heerhugowaard. Deze zoge-
32
Oktober 2014
