De af
e aiwas in vroeger c
Hagen
Cor Oudendijk
Inleiding
In 't Regthuis bevindt zich het veldwachterskamertje. Dit
vertrek is vanaf de opening van het museum in 1989 inge
richt met diverse gebruiksvoorwerpen. Aan de zuidzijde
staat een zogenaamde vatenbank, zeg maar een voorlo
per van het huidige aanrecht. In oostelijk West-Friesland
noemde men dit overigens een boenbank. Kijkend naar
een dergelijk gebruiksmeubel is een nadere beschouwing
van het gebruik hiervan zeker de moeite waard.
De vatenbank in het veldwachterskamertje in 't Regthuis. Hieronder een tekening die tekenaar Jaap
Hartog uit Assendelft maakte van de vatenbank.
Opvoeding van hogerhand
In 1875 evalueerde men de cholera-epidemie uit 1870
en beschreef daarbij de situatie in Montfoort. Zowel op
het platteland als ook in de stad was op plekken waar
de armoede groot was, het drinkwater vaak ver beneden
peil. Mensen dronken water uit de (vervuilde) sloot of
de stadsgracht. Tussen 1860 en 1880 was bijvoorbeeld het
sterftecijfer in de provincie Utrecht relatief hoog ten op
zichte van de rest van Nederland. Verschillende gemeen
tebesturen besloten voor
lichting te geven en zij
namen initiatieven om de
ergste troep op te ruimen.
Bovendien stimuleerden
zij het volk zich vaker te
wassen. Zo verhoogden
betere drinkwaterleidin
gen en badhuizen in de
steden de persoonlijke
hygiëne.
Op het platteland was
de controle moeilijker. Er
werd in die tijd zelfs een
schoolplaat ontwikkeld
die diende ter ondersteu
ning voor het verhaal van
de schoolmeester over
gezondheid, ziekte en het
nut van schoon water. Zo
leerden de kinderen over
hygiëne en het voorko
men van ziektes.
Hygiëne
Nederland had in vroeger dagen de naam van een schoon
en zindelijk land te zijn. In veel landen om ons heen gaf
men hoog op over onze reinheid. Nu gold dat vaak wel
voor in en om het huis, maar op het lichaam was men min
der proper. Ook wist men niet hoe je op een verantwoorde
manier met het bereiden van eten moest omgaan.
Ziektes
Door het ontbreken van schoon leidingwater, wat in onze
moderne tijd zo vanzelfsprekend is, liep men in de 19e
eeuw vaak een ziekte op. In die tijd kwamen besmettelijke
ziekten als difterie, tyfus en cholera met regelmaat voor.
Bekend zijn de waarschuwingen van de gemeentebestu
ren om vooral geen slootwater te gebruiken.
Op oude foto's is te zien hoe het wemelde van de poepdo
zen langs de kant van de sloot. Het was geheel niet onge
bruikelijk om de borden en etenspannen in sloot schoon te
maken vlak naast een plee. Om gebruik van slootwater te
ontmoedigen, goot het gemeentebestuur van Zuid-Schar-
woude zelfs petroleum op het water. De petroleum maakte
het water ook onaantrekkelijk voor muggen. Toch kon deze
maatregel sommige mensen niet beletten om de pannen en
borden af te boenen bij de stoep op kant van sloot.
Rijksvoorlichting
Tot het derde kwart van de 19de eeuw waren zowel het
Rijk als de lagere overheden niet bereid aan de volksge
zondheid veel geld te besteden. Dit kwam voort uit het
heersende liberalisme, een politieke stroming die ervan
uitging dat de mens dingen, die voor hem van belang
zijn, het beste zelf kon regelen.
6
Oktober 2010
