Wat was eigenlijk een brievengaarder?
Jan Ignatius als kantoorhouder
in het oude kantoor van Broek op Langedijk
over. Doordat Broek in 1918 hoofdkantoor werd, kreeg deze
plaats een directeur en verdween de brievengaarder later
kantoorhouder genaamd) in dit dorp. Na de Tweede We
reldoorlog verloor het hoofdkantoor van Broek haar status
en werd er weer een kantoorhouder aangesteld. Dit werd
eerst J.W.Doorn uit Den Helder, in 1950 opgevolgd door
Hendrik van Leeuwen. Jan Ignatius, de kantoorhouder van
Zuid-Scharwoude, volgde Van Leeuwen op en was daar
mee de laatste lokettist van Broek.
We weten intussen al dat de familie Greidanus de eerste
postale jaren van Zuid-Scharwoude voor haar rekening
nam. De al genoemde Jan Greidanus werd in 1903 opge
volgd door Aris Kist, zoon van de kastelein van De Roode
Leeuw. Na het overlijden van Kist in 1939 kwam Piet Sijm,
afkomstig uit Hoorn, de taak van kantoorhouder op zich
nemen. Tot 1963 bleef Sijm in functie, waarna Jan Ignatius
hem opvolgde. Zoals bij Broek al vermeld, vertrok Jan in
1970 naar Broek waar hij Van Leeuwen opvolgde.
In Noord-Scharwoude was veerschipper Pieter de Geus de
eerste bestelhuishouder en later ook de eerste brievengaar
der. Hij bleef dit doen tot zijn dood in 1885. Zijn weduwe
N.de Geus-Klomp zette het werk voort tot 1902. Jan Joman
kwam in dat jaar naar Noord-Scharwoude en werd de der
de kantoorhouder. Toen Joman in 1923 naar Alkmaar ver
trok, volgde Nic. Groot hem op. Groot overleed in 1946 en
zou door zijn zoon Vok worden opgevolgd, maar die was
nog wat te jong. Vandaar dat moeder Groot eerst de hon
neurs waarnam. Tot aan de opheffing is Vok Groot kan
toorhouder gebleven, waarna hij vertrok naar Limmen.
Oudkarspel kreeg in 1869 een hulpkantoor ter vervan
ging van het bestelhuis. Brievengaarder was op dat
moment K.Kroon Azn. Een paar maanden later werd
J.G.Biesen zijn opvolger, maar het werk werd al in 1871
door M.Kroon Czn overgenomen.
Kroon hield het lang uit, hij bleef de functie vervullen tot
1900. Toen volgde A.C.Kroon Mzn, de latere burgemees
ter, hem op. Per 1 juni 1913 werd Pieter Heertjes, voorma
lig postbode, aangesteld als kantoorhouder.
De eerste brievengaarders in Langedijk
In Broek is de eerste brievengaarder vooralsnog
niet bekend. Op 1 oktober 1870 zou J. Bouwens
worden aangesteld, maar om onduidelijke redenen
aanvaardde hij die functie niet. Waarneemster werd
mevr. Bakker-Müller voor twee maanden. Toen
werd hoofdonderwijzer Jan van Amstel de brieven
gaarder. Hij werd in 1880 opgevolgd door D.Kool,
die op zijn beurt in 1884 Arie Dekker als opvolger
kreeg. Diens dochter Anna nam het kantoor in 1889
Pieter Heertjes was van 1913 tot 1946 kantoorhouder van Oudkarspel.
De gebruikelijke bedrijfskleding bestond vaak uit een grijze stofjas.
Dit was gebaseerd op de ideeën van de Engelsman Row
land Hill. In Nederland echter beschouwde men de post
nog min of meer als een fiscale instelling en niet ten dienste
staand van het algemeen. Toch leidde het voorbeeld van de
Engelse Posterijen tot het aannemen van de Postwet in 1850.
Het aantal postkantoren steeg onder invloed hiervan naar
120, hoofdzakelijk in de grotere plaatsen. Op het platteland
werden zogenaamde bestelhuizen gevestigd. We kunnen
dit nog steeds beter zien als een soort ontvangstpunt van
brieven die meestal nog werden aangevoerd door de beurt
schipper. Betaling gebeurde nog steeds bij aflevering. Met
de invoering van de postzegel in 1852 verdween dit gebruik.
Hulpkantoor en brievengaarder
Zoals we al konden lezen over de familie Greidanus, was de
brievengaarder verplicht om een kantoor in te richten in een
afzonderlijk ingericht vertrek dat inwendig niet voor huis
genoten of vreemden toegankelijk was. Een gat in het schot
tussen de winkel en het voorkamertje diende als loketje. Het
grappige is wel dat wanneer de brievengaarder verhuisde
of werd opgevolgd, het postkantoor vaak meever
huisde. Zo kon het voorkomen dat in betrekkelijk
korte tijd meerdere panden in een dorp als post
kantoor dienst deden. Op oude foto's is het kantoor
vaak te herkennen aan een rechthoekig schild met
midden boven een halfronde uitstulping.
Oktober 2009
27
