D
e i°o.
Cor Oudendijk
Deze rolpaal staat nog bij Warmond
vlakbij de Kagerplassen (foto: Rijks
dienst Monumentenzorg)
Inleiding
Aan de oostzijde van 't Waardje werd een bocht naar rechts
aangeduid als 'de rolpaal'. Oudere mensen in Langedijk
herinneren zich wel de naam maar niet meer de paal zelf.
Waarschijnlijk is die al lang verdwenen.
Een rolpaal is een paal die vroeger werd gebruikt als hulp
middel bij het jagen van schepen. Daarbij werd het schip - bij
vervoer van passagiers trekschuit genoemd - met een touw
voortgetrokken door een mens of paard. De rolpalen herin
neren aan de tijd dat de schepen in de kanalen bij windstilte
door middel van een
scheepslijn werden
voortgetrokken, het
zogenaamde 'jagen'.
Om de schepen de
bocht te kunnen la
ten maken, werden
aan weerszijden van
de kanaalingang
ijzeren rolpalen ge
plaatst.
De rolpalen zorgden
voor een geleiding
van de jaaglijn, zo
dat de schepen niet
in de kanaaloever
terechtkwamen. De
rolpalen bestonden
uit een stalen con
structie, met aan de
boven- en onderzij
de een bevestigings
punt of een oog,
waartussen een hou
ten of stalen rol werd
geplaatst. Daaraan
ontleent de 'rolpaal'
dan ook zijn naam.
De lijn tussen de
trekschuit en trekker
werd bij het nemen van scherpe bochten om de rol- of draai
paal gelegd. De rol draaide om zijn as, zodat de kabel van
de scheepsjager er langs kon schuren. De schipper zorgde,
door het geven van tegenroer, dat de boot zonder de kant te
raken de bocht om kwam. In Groningen werden de rolpalen
later ook gebruikt als zeilschepen op de binnenwateren niet
verder konden zonder wind.
De rolpaal is in Nederland een zeer zeldzame verschijning
geworden, hoewel ze in de provincie Groningen nog op enke
le plaatsen voorkomen. Voor zover bekend, zijn er in Noord
Holland geen rolpalen meer over. In Zuid-Holland staat
langs de Zijl bij de Kagerplassen nog een ijzeren rolpaal.
Enkele palen leven voort in plaatsnamen. Rolpaal is de
naam van twee buurtschappen. Eén in de gemeente
Westland in de provincie Zuid-Holland en één in de ge
meente Ooststellingwerf in de provincie Friesland.
De trekschuit
Een trekschuit is een historisch schip met een roefje, dat
door een paard of door menselijke kracht vanaf de wal
werd voortgetrokken. De trekschuit werd vooral gebruikt
voor vervoer van passagiers. Het schip werd getrokken
door de snikjong of jagertje. Dit trekken werd zoals ge
zegd 'jagen' genoemd. Het pad waarlangs de jager liep,
heette jaagpad. Dit jagen ging zeer langzaam, vaak niet
sneller dan 2 a 3 km per uur. De naam Jaagweg komt nog
wel voor als overblijfsel uit de tijd van de trekschuit.
Langs dit pad (nu de rijweg van de Waarddijk Noord)
moeten de jagers met hun paarden hebben gelopen.
In de 17e en 18e eeuw waren er in Holland, Friesland en
Groningen veel verbindingen die met trekschuiten wer
den onderhouden. Tot de komst van de spoorwegen in de
19e eeuw was de trekschuit de meest comfortabele en re
gelmatige wijze van transport tussen de steden en dorpen
die met trekvaarten waren verbonden.
Aan de huidige Waarddijk Noord in Oudkarspel staat
nog een schuur vlak voor de bocht naar rechts richting 't
Waarland. Bij deze schuur hoorde ooit een huisje dat later
is verbrand. Dit huisje stond bij veel mensen bekend als
'het huisje bij de rolpaal'. Rolpaal, trekschuit en het huisje
bij de rolpaal, alles is inmiddels verleden tijd.
Een oude opname van de Waarddijk Noord in Oudkarspel met
op de voorgrond het huisje bij de rolpaal. In de verte zijn de
kerk en de molen van 't Waarland te zien. Momenteel wordt
dat uitzicht door bomen belemmerd.
Oktober 2008
7
ft.