hT
Ier instrument
bijzone
door Drs Dick Barten
Het front van het Euler-orgel
Het Euler-orgel in de Nederlands Hervormde Kerk te
Broek op Langedijk.
Kerkorgels bij de vleet.
In het laatste kwart van de negentiende eeuw werden
vele dorpskerken verrijkt met een orgel.
De gemeentezang moest in betere banen worden geleid,
en men verwachtte een betere zang wanneer die door het
orgel zou worden begeleid. De oude rooms-katholieke
kerk in Noord-Scharwoude beschikte sinds ongeveer
1790 al over een orgel, maar de protestantse kerken ble
ven tot 1874 orgelloos.
Achtereenvolgens kregen de Hervormde kerken in de
dorpen een orgel. Oudkarspel in 1874, Noord-Schar
woude in 1878, de Koogerkerk in Zuid-Scharwoude in
1881 en de Hervormde kerk in Broek op Langedijk in 1884.
Ook de Doopsgezinde Vermaning in Broek op Langedijk
verkreeg in 1882 een orgel van de firma Ypma uit Alkmaar.
Nederlandse orgelbouwers, voornamelijk uit Utrecht,
Amsterdam en Leeuwarden bouwden in behoorlijk grote
aantallen degelijke orgels, die in veel gevallen ook nu nog
iedere zondag dienst doen.
In Broek deed men het anders.
De Nederlands Hervormde Gemeente in Broek op Lan
gedijk vormde hierop een uitzondering. Men kocht een
orgel in Duitsland aan bij een gerenommeerd adres, de
gebroeders Euler, königliche Hof-Orgelbauer in Gottsbü-
ren (Hessen) ca. 40 km ten noorden van Kassel.
Helaas zijn er geen gegevens meer over hoe de bouw tot
stand kwam. Het blijft een raadsel hoe en waarom kerk
voogden op de gedachte kwamen een orgel in Duitsland
te bestellen.
Gottsbüren ligt op een behoorlijke afstand van de Duits
Nederlandse grens. In enkele zeldzame gevallen heeft
in dezelfde periode een enkele Duitse orgelbouwer uit
het Rijnland soms een orgel in Nederland gebouwd. Ik
heb mij afgevraagd of er soms contacten geweest zouden
kunnen zijn op het gebied van de groenteteelt of -export.
Alhoewel de groente-exporteurs in Broek behoorlijk veel
contacten in Duitsland hadden, zijn er geen aanwijzingen
dat dit het geval zou kunnen zijn.
In een opsomming van gegevens van de hand van Jac.
Huibers Sr lees ik dat de Langedijker beurtschipper Piel-
kenrood, het orgel uit Duitsland heeft gehaald.
De totale bouwkosten zijn bekend. In de jaarrekening
van de kerkvoogdij over 1884 wordt gemeld dat de totale
bouwkosten, inclusief rente fl. 4.482,84 bedroegen. In
1888 betaalden kerkvoogden 50 gulden aan de gebroe
ders Euler voor het stemmen. De prijs die voor het orgel
werd betaald, verschilde nauwelijks van gelijkwaardige
instrumenten van Nederlandse orgelbouwers. Dus
waarom een orgel uit Duitsland?
Het orgel is wat uiterlijk, mechaniek en windladen betreft
nog grotendeels origineel. Volgens de orgeldeskundige
Peer Schlechta kan men dat van de Duitse instrumenten
uit dezelfde periode niet zeggen.
8
Oktober 2006
