M
hter
00
oer en d
Hoc
door Rien van Zuijlen
66
99
De oude en de nieuwe sluis van Broek op Langedijk
De toeristen die het afgelopen seizoen aangemeerd heb
ben in de haven van Broek op Langedijk hebben zich vast
en zeker afgevraagd wat er met de sluis aan de hand is.
Staat deze op instorten? Is het echt zo gevaarlijk er langs
te lopen? De sluis is inderdaad bejaard geworden; zij
bestaat precies 65 jaar. Is dat dan oud voor een sluis? Nee,
natuurlijk niet. Haar voorgangster hield het immers ruim
honderdenzeventig jaar uit.
Over de oude sluis en de "nieuwe" sluis gaat dit verhaal;
over "Moer" en "dochter"
De polder Geestmerambacht, een gebied met een opper
vlakte van 6600 ha en omsloten door de plaatsen St.
Maarten, Schoorldam, Koedijk, Alkmaar, Sint Pancras,
Broek op Langedijk, Zuid-Scharwoude, Noord-Schar-
woude, Oudkarspel en Dirkshorn heeft een geschiede
nis van meer dan duizend jaar en is
in de loop der eeuwen ontstaan door
afdamming en omdijking van stuk
ken land en inpoldering van binnen-
liggende meren zoals de Diepsmeer,
de Kerkmeer en de Daalmeer.
Het waterpeil moest beheerd worden.
Stuwen, dammen, grondduikers,
schuiven, molens, inlaatsluizen en
schutsluizen hadden en hebben nog
steeds ieder hun eigen taak daarbij.
Naarmate het gebied meer ontgon
nen werd, ontstond er vervoer van
landbouwproducten en vee. Dit ver
voer gebeurde vrijwel uitsluitend
over water in allerlei schuiten, speci
aal gemaakt voor hun doel. Zo waren
er veepramen, koolschuiten en mod
derpramen.
Voor transport naar buiten de polder Geestmerambacht
was men aangewezen op een overhaal of overtoom;
schuiten, beladen met producten, werden over de dijk
getrokken en aan de andere kant in het boezemwater
gelaten. Vanzelfsprekend een inspannende en tijdro
vende bezigheid!
In Broek op Langedijk was zo'n overhaal van de Geest
merambacht naar de ringvaart van de in 1629 ingepol
derde Heerhugowaard. Deze overhaal bevond zich in
de Oosterdijk en wel het deel dat ook wel Spieringbuurt
genoemd werd; een naam die nog herinnert aan de spie
ringvissers van Broek. Nu kennen we dat deel als de
noordzijde van het havenplein nabij de Dorps
straat. De schepen die aanvankelijk gebruikt
werden voor het transport waren zogenaamde
damlopers. Crone, Witsen en van Konijnenburg
schrijven hierover: "De schepen die op Noord
Holland voeren prefereren smalle bodems". Dit
zal te maken gehad hebben met de vele smalle
wateren. Damlopers hadden ongeveer 30 last
laadvermogen.(1scheepslast =2000 k.g.)de Dam
lopers die op Langedijk voeren waren waarschijn
lijk kleiner.W.A.van Wintschoten schreef over de
damlooper "Een klein binnenlands of eigenlijker
Noordhollands Vaartuig ,dat bequaam is om over
dijken en dammen en oovertoomen overgehaald
te werden".
In 1756 werd bij Alkmaar een sluis gebouwd in
de Hoornse Vaart en vanaf dat moment waren
de schepen gehouden aan de afmetingen van de
sluis: 14.40 mtr lang en 3,15 mtr breed. De tjalken,
pakschuiten en aakjes werden in de regel met de hand
getrokken naar Alkmaar de kinderen moesten meetrek
ken) omdat de zuidwester wind zeilen in die richting
onmogelijk maakte. Met wat geluk kon de terugweg op
de wind worden afgelegd.
Z ui der dei
Broek op Langedijk in 1832 tekening van de auteur
Broeker sluis anno 2006
20
Oktober 2006
~l
f tonnen water patoer
Geest ffl H fit Itt&itcfi t
fltlW/IWifM