Waf is <ei° over geMeven van
onze watermolens
tal
door Jan IJff
Inleiding
Gelukkig worden er af en toe uitvindingen gedaan die
van groot belang blijken te zijn voor de toekomst. Dit is
zeker zo met de uitvinding van de watermolen, die met
behulp van windkracht werd aangedreven.
Het was in het jaar 1408 dat de Heemraden van Delfland
naar Alkmaar kwamen. Zij kwamen daar om het vooron
derzoek te zien dat Floris van Alkemade en Jan Grieten-
zoon hadden gemaakt. Door middel van windkracht kon
een molen namelijk water uitwerpen. Voordien was men
aangewezen op het gebruik van 'ver
laten' en de waterstand van de omlig
gende waterafvoerkanalen of meren.
De eerste molens werden geplaatst in
Schieland (ZH) in 1434, daarna in Delf
land in het jaar 1440 en in het land van
Arkel in 1456. Het waren echter nog
kleine molens met een gering bema
lingsvermogen en een vaste, niet op de
windrichting draaibare kap. Maar
langzamerhand kwam er, zoals bij
bijna elke uitvinding, verbetering in.
In de polder Geestmerambacht waren
het Sint-Maarten, Valkkoog en een
deel van Harenkarspel die bemaling
toepasten. Daarna volgden Eenigen-
burg en Warmenhuizen, die hun land,
gelegen binnen de Oosterdijk, Kalver-
dijk en Koorndijk, wilden gaan inpol
deren. Met molens wilden zij het over
tollige water doen uitslaan in het ove
rige deel van de polder Geestmeram
bacht. Later is bepaald dat geheel deze
polder onder één bemaling zou
komen.
De uitvinding van de latere achtkante watermolens is
volgens de geschiedenis van de beroemde waterbouw
kundige molenaar uit De Rijp, Jan Adriaanszoon Leegh-
water. Het toepassen van de vijzelbemaling in plaats van
het scheprad, was later opnieuw een grote stap vooruit.
Vóór de bemaling met de vijzel werd het water met het
scheprad niet hoog genoeg opgestuwd.
In 1864 waren, op één na, alle molens van het Geestmer
ambacht vervijzeld.
Een volgende uitvinding
De uitvinding van de draaibare kap,
waarmee de molenwieken op de wind
gedraaid konden worden, bracht een
enorme verbetering aan de watermo
lens. Deze uitvinding wordt toege
schreven aan een Vlaming, met ver
melding van het jaar 1573.
De eerste molens die geplaatst werden
aan de Oosterdijk van het Geestmer
ambacht dateren van 1543, tijdens het
bewind van Karei V. In 1558 werden er
weer twee bijgeplaatst, waarbij het
aantal werd uitgebreid tot 13 stuks. Al
deze molens wierpen hun water uit op
de Groote Waard (Heerhugowaard)
wat toen nog een meer was.
De molen 1 staande bij de overhaal (later de sluis) in Oudkarspel
bij de sloop in 1903.
28
Oktober 2000
