Vis, een familie van schoo
eesiers (door Cor Oudendijk).
In het eerste nummer van ons blad (okt.1995) werd
in het artikel 'Volksoproer in Oudkarspel' al vermeld
dat in 1896 meester J.Vis hoofdonderwijzer aldaar
was. Naar aanleiding van dit verhaal kregen wij
bezoek van mevr.V.d.Heide-Vis uit Badhoevedorp,
een kleindochter van meester Vis. Zij schonk ons,
naast diverse spullen, ook een bundel papieren, die
betrekking hadden op zowel haar grootvader, vader
en oom. Allen waren in het onderwijs werkzaam
geweest. Hieronder volgt een samenvatting over de
onderwijzersfamilie Vis.
Urk.
Ons verhaal begint 10 oktober 1833 op het eiland
Urk. Daar werd op die datum Jan Vis geboren als zoon
van Lammert Vis, het schoolhoofd van het eiland. Of
de familie Vis van oorsprong ook van Urk kwam is
niet uitgezocht, maar gezien de voornaam van vader
lijkt het er veel op.
Waar Jan voor onderwijzer heeft gestudeerd is niet
na te gaan. Het zal wel niet in zijn geboorteplaats
zijn geweest. Op 10 juli 1852 verklaarde de burge
meestervan Ransdorp, Jacob Dekker, 'dat Jan Vis, oud
19 jaren, zich thans onthoudende ten huize van Dirk
Habbema, openbare schoolonderwijzer alhier,
gedurende zeven maanden als adsistent werkzaam
was geweest'.
Aan de hand van twee getuigschriften uit juli 1853
valt te reconstrueren dat Jan Vis al op de leeftijd van
18 jaar zijn vader assisteerde 'in de belangrijke school
dezes eilands'. Het ene is ondertekend door P.Nentjes,
lid van het Plaatselijk Schooltoeverzigt, het andere
door K.Kramer, de burgemeester van Urk.
Purmerend/Nieuwendam.
Er zit een kleine hiaat in de verklaringen van goed
gedrag maar in mei 1859 verklaarde D.Hoogeboom,
burgemeester van Purmerend, dat Jan Vis van
november 1856 tot en met mei 1858 hulponderwijzer
aldaar was geweest. Het lijkt er een beetje op dat
Jan een dubbele baan had want de hoofdonderwijzer
van Nieuwendam, K.Dekker Lzn schreef op 30 april
1858 dat Jan Vis sedert anderhalfjaar op 'zijne school
werkzaam was geweest' (-) en 'zich de liefde en
achting der leerlingen verworven heeft'.
Jan zal in zijn Nieuwendamse tijd ook zijn
toekomstige vrouw ontmoet hebben. Dat was niet
zo moeilijk omdat zij de dochter van zijn baas was.
In die tijd solliciteerde hij ook naar de baan van
hulponderwijzer in Wognum. Dekker zette een
gloedvolle aanbeveling op papier voor de
selectieraad van Wognum. Hij had vernomen, schreef
hij, dat het getal sollicitanten was opgeklommen tot
zestien. Uit vrije wil beval hij Jan Vis zeer warm aan
en bezwoer dat Wognum haar keus niet zou
beklagen wanneer zij Jan tot hoofdonderwijzer
zouden aanstellen.
Wognum.
Vanaf 1 mei 1858 heeft Jan Vis in Wognum gewoond
en als hoofdonderwijzer gefungeerd op een school
van 125 tot 160 leerlingen. Hij was in feite hulp
onderwijzer bij de befaamde Jacob Kwast. Blijkens
een brief die door Jacob Kwast zelf werd geschreven
in januari 1859 legde Jan Vis een aanzienlijke gel
delijke opoffering voor Kwast aan de dag.
Waarom schreef Kwast dit? Wel, Jan had gesolli
citeerd naar de functie van hoofdonderwijzer in
Wognum maar het zag er niet naar uit dat men hem
wilde benoemen. Kwast wilde hem een steuntje in
de rug geven. Er bleken namelijk zes sollicitanten
naar de functie te zijn en de keus leek niet op Jan Vis
te vallen.
Op 11 mei 1859 schreef de raad van Wognum een
brief aan de minister. Zij legden uit dat het benoemen
van een andere onderwijzer dan Vis 'eene historie
zou zijn waarvan de wederga misschien nog niet
bestaat. Het is eene wanklank voor den Gemeen
teraad niet alleen, maar ook voor de ingezetenen,
en ten meeste voor de schoolgaande kinderen, die
protesteren en geen anderen onderwijzer verlangen,
daar zij allen zoo hartelijk den heer J.Vis, waar
nemend Hoofdonderwijzer alhier, definitief hadden
benoemd gezien.'
Ondanks dat op 9 mei 1859 de schoolopziener schreef
dat J.Vis als hulponderwijzer prima had gefunc
tioneerd in Wognum en dat hij tevens de hoofd
onderwijzersrang bezat, werd Jan toch niet be
noemd.
Adresseren kun je ook
op rijm.
Dat de post Jan Vis toch
wist te vinden blijkt uit
dit envelopje uit 1868.