Het raadsel van Langedijk.
Op de donateursavond in oktober 1995 konden we
genieten van het verhaal van André Bouwens. Hij
vertelde over het ontstaan van West-Friesland en met
name het Geestmerambacht. Tijdens deze avond
ontspon zich een interessante discussie over het ont
staan van de Langedijker dorpen als nederzetting.
Dit spitste zich een beetje toe op de Kerkmeer.
Hoe oud is Langedijk nu eigenlijk en hoe en van
waaruit is het nu ontstaan?
Een heel interessante mogelijkheid kwam uit het
publiek op deze donateursavond. Stel, zei iemand,
dat het Geestmerambacht vanuit het westen lang
zaam aan bewoonbaar is gemaakt. Men groef van
oost naar west sloten in de richting van het riviertje
de Rekere. Ter hoogte van de Winterweg (nu ruw
weg waar de S3 loopt) vond men dat ze ver genoeg
waren en ontstond een nederzetting in noord-zuid-
lopende richting. Men verkavelde verder en ging tot
de hoogte van de Zomersloot. Ook hier zou opnieuw
een nederzetting kunnen zijn ontstaan. De Zomers
loot liep langs de Kerkmeer. Zou het mogelijk zijn
dat de naam Kerkmeer betrekking heeft op een daar
vroeger bestaand hebbende nederzetting?
Bij ons weten zijn er in de Kerkmeer geen resten van
huizen, laat staan een kerk gevonden. Het is goed
mogelijk dat de naam alleen maar betrekking had
op kerkelijk eigendom.
Vanaf de Zomersloot zou dan de volgende en laat
ste stap gemaakt zijn naar de plek waar Langedijk
nu als een zeven kilometer lange kromme lijn in het
Geestmerambacht ligt.
Een andere vraag was, is Langedijk nu ontstaan langs
een veenstroompje, zoals de Rekere, of bestaat de
dijk uit een aaneenschakeling van terpen? We zijn
er ook al eens van uitgegaan dat vanaf de strandwal
waarop Vrone (Sint-Pancras) ligt Langedijk naar het
noorden toe is ontstaan. Alleen, hoe verklaar je dan
de naam Oudkarspel, wat 'Oude parochie' betekent?
Vanuit die naam mag je aannemen dat dit het oudste
dorp zou zijn.
Een ander raar verschijnsel is dat alle kerken in Lange
dijk aan de oostkant van het dorp liggen. Sommige,
zoals die van Zuid- en Noord-Scharwoude, nog vrij
ver van de dorpskom af ook. Practisch alle oorspron
kelijke bebouwing stond aan de oostzijde van de
Dorpsstraat. De Langedijk en de Oosterdijk omslo
ten als het ware een eiland.
Moeten we dan de start van de dorpen vanuit het
oosten gaan zien, uit de tijd dat de Heerhugowaard,
Witsmeer (nu Schagerwaard) en het gebied bij
Valkkoog nog in open verbinding met de zee ston
den? De huidige Valkkogerdijk, vroeger Schagerdam
geheten, dateert van voor de aanleg van de West-
friesedijk.
Op dit kaartje, overgenomen uit het boek 'Van Vlie
tot Amstel' van J.Roselaar, vormt het
Geestmerambacht een eiland, met als noordelijkste
punt Hemelrijckshorn (Sint-Maarten). De
Langedijker dorpen liggen aan de oostrand van dit
eiland aan het open water van de Heerhugowaard.
Als men aan de oostkant van Langedijk kon varen
dan zou een ontwikkeling vanuit een havenplaats
niet onmogelijk zijn. De vroegere eilanden in de
Heerhugowaard vormden een natuurlijke aanleg
plaats, zoals bijvoorbeeld het Bercheswerk (nu Noord-
scharwouderpolder).
Dit stukje geeft op geen enkele manier een oplos
sing, integendeel het roept alleen maar vragen op.
De bedoeling is om met z'n allen eens hierover na te
denken.
I
iVi E R /jHQEN
SCHAGERDAM
