De kerstboom
door Henk Broer
den met kroon, stam en wortels een verbinding
tussen hemel en aarde. En juist daarom kreeg bij
de viering van de geboorte van Christus (die de
verbinding tussen hemel en aarde belichaamde)
een boom een plaats bij 'de kerststal' Niet zómaar
een boom, nee, niet minder dan de 'scheppings
boom', waaruit later het kruishout gesneden zou
worden...volgens legenden.
Een legende ligt dan ook aan de oorsprong van
de kerstboom. Er zijn veel bijbelse, profetische
elementen in verwerkt, zoals vaker gebeurt in le
genden. Het verhaal speelt zich af in de 8e eeuw
in het gebied van de Saksers, een volk dat 'in duis
ternis wandelde' en een 'groot licht zag' De hoofd
persoon is Winfried, uit onze schoolboekjes beter
bekend als Bonifatius, die bij Dokkum werd ver
moord. De Saksers vereerden de strijd, de oorlog.
Angst speelde mee in hun godsdienst: Donar, Thor,
was de god van de donder, en zijn macht school in
de wortels en stammen van machtige eiken, dikke
mannelijke bomen, symbolen van vruchtbaarheid
en mannetjesputterij.
Aan zo'n god moest je af en toe een kind offe
ren om hem te danken voor zijn vruchtbaarheid en
om zelf sterk te kunnen blijven. Een kind, zwak en
kwetsbaar!
En de kerstboom, ach ja, daar valt ook veel over
te zeggen, en niet alleen uit ecologisch oogpunt.
Men zegt dat hij laatmiddeleeuws en Duits van
oorsprong is, en pas in de loop van de 19e eeuw
zijn 'heimat' verliet. Het groen van de boom is on
getwijfeld vóórchristelijk: de Germanen al waren
tuk op wat 's winters, rond het zonnewendefeest,
zoal in leven bleef. Bomen (essen of eiken) vorm-
Wodan op zijn achtbenige paard Sleipnir met de twee
raven Hugin en Munin.
Geen feest is er in onze streken omgeven met
zoveel verhalen, legenden en symbolen als het
kerstfeest. Een grote, onontwarbare kluwen van
christelijke en vóórchristelijke elementen. Ook de
bijbelverhalen geven geen uitsluitsel over wat er
nu 'echt gebeurd' is, op welke datum, in welk jaar,
en zelfs de plaats biedt weinig aanknopingspun
ten. In de geboortekerk van Bethlehem vind je al
leen een stervormige aanduiding in het marmer
van de plek waar volgens een eeuwenoude traditie
eens een grot als geboortekanaal van een nieuwe
wereld gelegen zou moeten hebben. Je moet het
maar geloven. Of niet.
Doen de 'feiten' er eigenlijk toe? Voor velen on
der ons is het nog altijd pas 'echt' kerstfeest, wan
neer 'Stille Nacht' gezongen wordt, wanneer er een
kerststalletje en een kerstboom of dennengroen in
huis is, én licht natuurlijk. Maar 'Stille Nacht' is een
romantisch 19e-eeuws lied (zoals veel andere 'ca
rols'), de kerststal is voor het eerst in gebruik ge
nomen door Franciscus van Assisi in de 13e eeuw
en stuitte lang op een protestants beeldenverbod,
om nog maar te zwijgen van de os en de ezel die
er bij de haren uit een tekst van de bijbelse profeet
Jesaja bijgesleept zijn. Dus wat is 'echt' kerstfeest?
Kerstmis eind 19e eeuw. (uit 'Fröhliche Christnacht'.
Jaartal 1893)
Historische Vereniging Wieringen "Op de Hoogte" 30e jaargang nr. 4 - 2018
