maart 1996. Toen maakte de Wieringer Courant
melding van de terugkeer op Wieringen van een
aantal "eeuwenoude documenten": een deel van
het archief van de voormalige Kapellevoogden
van Den Oever. Ze zaten in een oud kistje dat kort
na de Tweede Wereldoorlog door een particulier
uit Hoorn op een veiling was gekocht. Ik was erbij
toen het kistje met inhoud tegen de naoorlogse
aanschafprijs door de eigenaar werd overgedra
gen aan de kerkvoogdij. Niemand wist verder iets
van het oude houten kistje zelf, dat uit de 18e
eeuw leek te stammen.
Op een pagina in het Kerckeboek (aanvangend
in 1715) staat een verwijzing naar dit kistje van de
hand van ds. Wigbold Muilman, die na een ambts
periode van slechts anderhalf jaar in november
1757 Hippolytushoef en Westerland verruilde
voor zijn nieuwe standplaats Edam.
Zijn aantekeningen zijn een toonbeeld van
bijna pijnlijke precisie, in een regelmatig, ordelijk
schoonschrift, exact zoals ik mij dat van een nog
jeugdige, doch bedaarde eerwaarde voorstel: ge
huld in zwarte kuitbroek en getailleerde jas, met
een pruikje onder de driekantige zwarte steek. Hij
schrijft dat zijn afscheid "niet zonder veel aandoe
ning" was. "Den 2. November 1757 heb ik aan den
Weleerw. Kerkenraad vereerd een kistje, om in het
zelve de Kerke-boeken, en andere Papieren deze Ge-
meinte betreffende te kunnen leggen."
Het eikenhouten kistje is dus vermoedelijk een
archiefkistje. Het is een typisch 18e-eeuws ge
schenk. Men verzamelde, archiveerde, ordende en
bewaarde graag. En men bezat een zo goed mo
gelijke bibliotheek. De kerk was als een Ark van
Noach: een 'bewaardoos van de Voorzienigheid'.
Het kerkelijk leven in de 18e eeuw was niet groots
- het schiep orde en het bewaarde die orde. Ran
gen en standen lagen vast. Er heerste een regen
tencultuur die zich ook in de kerkelijke ambten
vertoonde. Ouderlingen en diakenen werden tij
dens hun ambtsperiode in de kerkenraad in de
achttiende eeuw, ook op Wieringen, dan ook me
nigmaal als 'regenten' of 'regeerders' aangeduid.
Dat past in het algemene beeld van de Ne
derlanden in de 18e eeuw: overal was sprake van
consolidatie van bezit en belangen. Een klein aan
tal families maakte er de dienst uit. De maatschap
pelijke mobiliteit was gering: het vergeven en ver
krijgen van ambten en functies hing af van het
hebben van goede relaties. Hoewel het ambt van
predikant in principe voor alle rangen en standen
openstond, was het voor een 'proponent' (een be
ginneling) moeilijk om aan een gemeente te ko
men. Ook de kosten van verplaatsing en intrede
in een nieuwe gemeente waren buitengewoon
hoog en zonder kruiwagens en familiecontacten
voor velen niet op te brengen.
Ik heb overigens niet de indruk dat predikan
ten in de 18e eeuw onder een al te grote werkdruk
leden. Van elders is bekend dat zij enkele dagen
per week konden besteden aan het uitschrijven
van hun zondagse predicatie, die bij voorkeur uit
het hoofd geleerd diende te worden en die, bij
het uitspreken ervan, geruime tijd in beslag nam.
Preken van twee uur of meer waren geen uitzon
dering. Het is niet voor niets dat men in sommige
kerken tot op de huidige dag oude zandlopers
aan de kansel aantreft. Overtreding van een afge
sproken tijdslimiet kon de predikant op een boete
komen te staan.
Wigbold Muilman is een typisch voorbeeld van
een telg uit een (welvarende) predikantenfamilie.
Hij verwierf zijn ambt en nieuwe standplaatsen
dank zij relaties en familiecontacten. Zijn vader,
dr. Willem Muilman, was predikant in Den Haag.
Zijn ooms Wigbold Muilman en Wilhelmus van
Zutphen waren predikant in Brielle, resp. Zwolle.
En nog geen anderhalf jaar na zijn bevestiging in
Edam werd ook 'onze' Muilman naar Den Haag be
roepen. Zijn neef Henricus werd eveneens domi
nee. Ook hij heeft enige jaren (van 1766 tot 1770)
de gemeente van Hippolytushoef en Westerland
gediend. Jaren later, van 1789 tot 1792, stond hij
opnieuw op Wieringen, deze keer als predikant
van Oosterland, Stroe en Den Oever.
Misschien heeft men de gave van het eiken
houten kistje wel gezien als een vorm van ge
noegdoening voor het feit dat men na anderhalf
jaar al weer op zoek moest naar een nieuwe predi
kant....
Historische Vereniging Wieringen "Op de Hoogte" 29e jaargang nr. 2 - 2017
