in de jaren na 1854 uitbrak (nadat een wet op
de armenzorg was aangenomen die kerkelijke
en particuliere instellingen bevoordeelde boven
de overheid) draaide om twee soorten vrijheid:
enerzijds een liberaal-gezinde plaatselijke over
heid die zich vrij wenste te maken van kerkelijke
bemoeienis, anderzijds een kerk die de vrijheid
voor zich opeiste tot eigen beheer en bedeling
van goederen. Een conflict dat de (nog altijd ac
tuele) vraag oproept of zorg voor de zwaksten
een zaak is van rechten en wetgeving of van
gunsten en van lief- en weldadigheid.
Op weg naar vrijheid
Het was echter de geest van het Réveil (met haar
nadruk op "vrij" geloof en persoonlijke vroom
heid overeenkomstig de 'weg der vaderen') die
zich vanaf 1834 trachtte te ontworstelen aan de
greep van de overheid en haar dienaren op het
geloofsleven. Een beweging van afscheiding
ontstond binnen de Nederlandse Hervormde
Kerk. Het was een beweging die de eerste stoot
gaf tot de latere vorming van de Gereformeerde
Kerken in Nederland. Of en op welke wijze deze
beweging Wieringen heeft aangeraakt, is moei
lijk na te gaan; zeker is dat het vrijheidsdenken
naadloos in het West-Friese klimaat paste, waar
aan ook Wieringen deel had.
Wanneer we de aantekeningen van ds. Leem
huis in het Kerckeboek lezen, constateren we
jaarlijks het vertrouwde beeld van tientallen aan-
nemelingen en dopelingen. "In maart 1863zijn 17
mannen en jongelingen en 3 meisjes tot ledematen
dezer gemeente aangenomen. Behalve dezen gin
gen gedurende den winter van 1862/3 ter katechi-
satie 91 jongelieden, nm. 39 jongens en 52 meisjes
en bovendien nog 16 schoolkinderen". Maar dan
lezen we: "Tusschen 14 en 21 Juny is huisbezoek
geschied en daarbij de gemeente uitgenodigd tot
deelneming aan het Avondmaal en tot getrouwe
waarneming van de openbare godsdienst, niet al
leen des ochtends, maar ook des namiddags. Den
21 Juny werd voorbereiding gehouden des och
tends, maar er was minder volk dan gewoonlijk. Na
den middag werd naar gewoonte weder gepredikt,
maar er waren, de kinderen medegeteld, slechts
22 personen tegenwoordig. Maar van waar dat
verschijnselDe lezer oordeele. Een afgescheiden
predikant, Stadig, op Wieringen geboren en zijne
familie op Den Oever bezoekende, predikte te dien
dage voor en na den middag in de Kerk der Doops
gezinden te Hippolytushoef en de groote menigte
ging dien dag derwaarts - wat nut heeft nu het
huisbezoek (dat het toezicht hield op de handel
en wandel van alle gemeenteleden)?"
Het is slechts een incident (dat een week later
in Den Oever herhaald werd), maar het is toch
bijzonder dat de Wieringer bevolking zo mas
saal koos voor een bezoek aan een afgescheiden
predikant, die een beroep zal hebben gedaan op
de persoonlijke geloofservaring. Dat Stadig een
Wieringer was die de taal van de mensen sprak,
zal voor de toenmalige eilandbevolking onge
twijfeld een rol hebben gespeeld.
Overlijdensadvertentie uit de Opregte Haarlemsche
Courant van 7 7 juli 1866.
Ds. Leemhuis was in 1866 58 jaar. Plotseling
stond er dat jaar in een ander handschrift en
zonder interpunctie in het Kerckeboek: "nadat
de WelEerw Z Gel Heer G Leemhuis een geruimen
tijd sukkelende geweest was en in den laatste tijd
zijne gezondheid weder scheen te verbeteren, nam
deze op Donderdag 5 July zoozeer toe dat men
reeds terstond voor zijn leven begin te vreezen en
ontsliep den 7en daaraanvolgende zacht en kalm.
Dingsdag den Wen had de plegtige teraardebe
stelling plaats nadat de Hr. Hufnagel onderwijzer
te Westerland een algemeen woord van troost in
het sterfhuis gesproken had, werd aan het graf het
woord gevoerd door den predikant van Oosterland
A van Laer".
Geleidelijk aan is er iets veranderd in het leven en
geloven van mensen. De vanzelfsprekendheid
waarmee mensen zich in de Grote Kerk lieten
aannemen viel niet langer samen met het bloe-
deloos-orthodox geloof zoals dit waarschijnlijk
nog door ds. Leemhuis in de 'Grote Kerk' gepre
dikt werd. De geest van vrijheid is uit de fles. En
nog altijd snuiven wij haar op.
(Illustraties Bob Gorter)
Heileii overleed in tien ottdovdom vnn 58 jaren
na eene gelukkige echtvereniging van 86 jaren, mijn
linrtcïyli geliefde echtgenoot GERARDUS LEEMHUIS
Predikant te Hijynlitviihwf c. a,
W 1 F ZIJLSTRA
Juljj 1806. wed. Cr, Leem/iuis.
Historische Vereniging Wieringen "Op de Hoogte" 28s jaargang nr. 3 - 2016
