Een oude kaart met een oud verhaal
Noord-Holland in
zestien vellen
Prestige
-'iijaar
Bij een kunsthandel lag hij
in een map tussen andere oude
kaarten en prenten: een kaart van
het eiland Wieringen. Met als bij
schrift: een kopergravure van het
eiland Wieringen en een deel van
de Wieringerwaard. Deze bladen
zijn een onderdeel van de uit zes
tien bladen bestaande kaart van
het Hoogheemraadschap van de
Uitwaterende Sluizen in Kenne-
merland en West-Friesland.
- Ontwerp: J. Dou (1615-1682)
Blad 5 en 9.
- Datering: vierde editie anno
1729. (Datering eerste editie
anno 1680)
Een oude kaart met een oud
verhaal. Zo staat op de kopergra
vure uit 1729 een meelmolen afge
beeld in Westerland en een kapel
op Westerklief. Bronnen die ons
iets kunnen vertellen over het ver
leden van het oude eiland Wierin
gen. Maar hoe betrouwbaar is deze
kaart? Om dat te achterhalen is on
derzoek nodig. Een speurtocht, die
begint bij de maker van de kaart en
zijn opdrachtgever. Wie is J. Dou?
Waarom heeft het Hoogheemraad
schap van de Uitwaterende Sluizen
in Kennemerland en West-Fries
land Dou opdracht gegeven om
deze kaart te maken?
Het antwoord komt van mede
werkers van het Hoogheemraad
schap Hollands Noorderkwartier.
Tijdens een Open Monumenten
dag werd de kaart van Johannes
Dou tentoongesteld in het Noor
derpolderhuis in Schermerhorn.
In 1660 vatte het college van
dijkgraaf en (hoog)heemraden
het plan op om een kaart van het
gansche district van de Uitwate
rende Sluizen in Kennemerland
ende West-Friesland te laten ma
ken. Hiervoor zocht men contact
met Jan Jansz. Dou (1615-1682), de
landmeter van Rijnland.
Nadat de vergadering van
(hoofd)ingelanden eind maart
1661 met dit voornemen had in
gestemd, werd een overeenkomst
met Dou gesloten. Hij zegde toe de
kaart te zullen maken voor de ron
de som van 4.000 gulden. Het pro
ject nam vele jaren in beslag. Eerst
in 1679 was Dou met de kaart klaar.
Dijkgraaf en hoogheemraden be
sloten de kaart in druk uit te bren
gen en om piratendrukken tegen te
gaan, verzocht het college zowel de
Staten van Holland als de Staten-
Generaal om een octrooi waarbij
nadruk werd verboden. De ver
melding Met octroy voor 15 jaren
op de kaart wijst uit dat inderdaad
een dergelijk octrooi is afgegeven.
Plaatsnijder of graveur Decker
sneed de lijnen met een stalen stift
in het koper. In totaal prepareerde
hij zestien koperplaten. In septem
ber 1680 was plaatdrukker Jan Ka-
relsz. in Amsterdam klaar met de
eerste oplage van deze grote, uit
zestien vellen papier opgebouwde
wandkaart. De bode van het hoog
heemraadschap kreeg in oktober
van datzelfde jaar permissie om
complete sets losse kaartbladen te
verkopen a zes gulden en zes stui
vers per set.
DOOR INA
SCHOENMAKER-WIEGMAN
Uit praktische overwegingen
besloot men naderhand ook een
middelbare van vier vellen en een
kleine kaart van één vel te laten
maken. Ook hiervoor werd het
driemanschap Dou, Decker en Jan
Karelsz. ingeschakeld. Deze serie
kaarten kwamen in 1681 gereed.
In de collectie van Hoogheemraad
schap Hollands Kwartier bevindt
zich nog één éénveller van de
tweede druk uit 1682/1683.
Het maken van de kaart van Dou
staat niet op zichzelf. Behalve een
exact beeld van het werkgebied
was een kaart ook een middel om
gezag en prestige te benadrukken.
Nu was Uitwaterende Sluizen in de
zeventiende eeuw nog relatief jong,
in vergelijking met de oude hoog
heemraadschappen van Rijnland,
Schieland en Delfland in het huidige
Zuid-Holland. De nieuwe grote kaart
met bovenaan de wapens van het
hoogheemraadschap en dijkgraaf
en hoogheemraden moest aan die
achterstand een einde maken. De
opdracht aan Dou uit 1660 staat
niet op zichzelf. Drie jaar eerder
(1657) viel het besluit de leden van
het dagelijks bestuur Hoge heem-
raeden te noemen en - eveneens in
1660 een vergulde hensbeker voor
de schouwmaaltijden te bestel
len in navolging van onder andere
Rijnland. De kaart van Dou werd
overigens onmiddellijk als relatiege
schenk ingezet en het college liet in
1683 een ingelijste kaartenserie be
zorgen op het landgoed Kruijtbergh
bij Haarlem voor stadhouder Willem
III. Deze liet de grote zestien-blads
kaart ophangen in zijn eetzaal.
Historische Vereniging Wieringen "Op de Hoogte" 26e jaargang nr. 1 - 2014
