kanten deed hij daar op 17 juni zijn relaas. Ovittius trachtte ook dit gezelschap te doordringen van
zijn wens om de dienst op Wieringen te continueren of, als dit onverhoopt niet mogelijk was, een
wettig afscheid te krijgen in de vorm van een behoorlijke attestatie. Omdat de afvaardiging van de
classis Alkmaar geen instructie van hun vergadering had meegekregen hoe te handelen in deze, kon
de synode geen uitspraak doen. Daarom besloot zij drie predikanten uit haar midden aan te wijzen
om de zaak af te doen. I2) Of dit trio erin geslaagd is met beide partijen tot een vergelijk te komen,
moet worden betwijfeld. De uitkomst van hun missie blijft echter in nevelen gehuld. Zeker is
slechts dat zij niet heeft geresulteerd in handhaving van de predikant in zijn functie.
Het beeld van de tegenstellingen op Wieringen dat uit het voorafgaande geleidelijk opdoemt, krijgt
een geheel andere dimensie door een tweede getuigschrift, dat Ovittius enkele weken na de forma
lisering van zijn ontslag werd meegegeven. Op 14 juli verklaarden IJsbrant Jacobszoon, eertijds pas
toor op Wieringen, Jan Corneliszoon als voormalig schepen en Sijevert Corneliszoon als gewezen
burgemeester, dat Ovittius zijn werk als "dienaer ofte pastoer" uitstekend had gedaan. Door zijn
inspanningen was "de vervallen Chatolieke Romsche religije", die op het eiland zeer in het slop was
geraakt, hersteld en naar oude gewoonten ingericht. Hierdoor was hij "seer lijeffgetal [lieftallig, dat
wil zeggen geliefd] onder de ghemeene burger". Zijn succes had echter enkele vijanden ertoe gebracht
hun beklag te doen bij de classis Alkmaar, waardoor hij uiteindelijk gedwongen was geweest te ver
trekken. Als bewijs voor het vruchtbare werk dat hun pastoor op Wieringen had verricht, werd door
de attestanten ook verwezen naar eerdergenoemde verklaring van de waarschappen, schepenen en
burgers van 11 juni. Zij betoogden dat daarnaast nog veel meer parochianen, zowel mannen als
vrouwen, bedroefd waren over het afscheid van hun voorganger en dat zij allen zijn "getrouwen dien
ste Goods ende zijn vrome leven handel ende wandel" node zouden missen. De drie ondertekenaars
van het getuigschrift vroegen tot slot aan hoge geestelijke en wereldlijke overheden te doen wat in
hun vermogen lag om hem alle hulp te bieden die Ovittius in de toekomst nodig mocht hebben. 13)
Het document waarin dominee Ovittius wordt afgeschilderd als een evangelist van het rooms-
katholicisme laat zien dat de confessionele scheidslijnen in de uithoeken van de Republiek in die
tijd nog flinterdun waren. Op Wieringen had de Reformatie aan het eind van de zestiende eeuw bij
lange na nog niet een worteling als helmgras. Slechts een klein aantal eilanders had op dat moment
de gereformeerde leer volledig omarmd, een elite die waarschijnlijk voor een belangrijk deel
bestond uit import en overheidsdienaren, die omwille van hun functie geacht werden lidmaat of
voorstander te zijn van de enige door de overheid bevoorrechte, gereformeerde, kerk. Een grote
meerderheid van de bevolking wenste echter vast te houden aan het oude geloof en dacht in
Ovittius een ideale voorganger te hebben gevonden.
Ovittius was weliswaar gezonden door een gereformeerde kerkvergadering, maar bleek in de prak
tijk bereid aan wensen van de aan het katholicisme gehechte meerderheid van de bevolking tege
moet te komen. Tegelijk moest hij tegenover gereformeerd gezinde gemeenteleden en naar buiten
toe, met name tegenover de classis, de indruk wekken dat hij de Reformatie een warm hart toe
droeg. Dit balanceren op de smalle weg tussen twee religies wist hij op Wieringen slechts een half
jaar vol te houden. Zijn tweeherigheid kwam uit door toedoen van een kleine groep kritische toe
hoorders, omdat zij een ander geluid van de kansel wenste te horen. Deze groep wist feilloos de
weg te vinden naar de classis, die niet aarzelde geheel conform haar taak als initiator en bewaker
van het reformatieproces in te grijpen. Door de dekking die gezocht en gevonden werd bij synode
en hogere overheid, was het tegenstribbelen van locale overheden, de bevolking en van de gewraak
te predikant zelf uiteindelijk tot mislukken gedoemd. En zo vond de hervorming toch geleidelijk
ook op Wieringen ingang.
- 17 -
12) Reitsma, Van Veen, Acta, I (Groningen 1892) 217.
'3) Rijksarchief in Limburg, Archief Hof van Gelre, inv.nr. 311, port. 10, omslag 62, stuk nummer 4: 14-7-1596.
Een uitgebreide reconstructie van de markante levensloop van Ovittius, inclusief zijn hier beschreven lotgevallen op Wie
ringen, is te vinden in: P.H.A.M. Abels, Ovittius' metamorphosen. De onnavolgbare gedaantewisselingen van een (zie
len) dokter in de Reformatietijd, Delft 2003. Het is een uitgave van de Fryske Akademie en te bestellen bij de boekhandel
of de auteur (pibo@kabelfoon.nl) en kost 25,- (incl. verzendkosten).
Historische Vereniging Wieringen - "Op de Hoogte" - 17e jaargang nr. 1 - 2005
