549
En zo kon men in de Nederlandse kranten lezen, dat de Duitsers veel Belgische
steden formeel uitgeroeid hadden; dat de jonge meisjes en vrouwen onder de
troepen verdeeld werden, opdat deze Hunnen hun lusten op hen konden botvieren;
dat bij Belgische vrijwilligers de ogen uitgestoken werden en dat zij met
gloeiend ijzer gebrandmerkt werden; dat het voedsel van de inwoners gestolen
werd, zodat de Belgen bij duizenden van de honger stierven; dat alle Belgische
kunstvoorwerpen naar Berlijn overgebracht werden; dat de lijken van Belgische
burgers zelfs voor Duitse oorlogsdoelen gebruikt werden, waarvoor een
lijkenverwerkingscentrale gebouwd zou zijn.
Vanzelfsprekend waren het niet de vooraanstaande kranten, die zulke
gruwelverhalen verspreidden. Ook een aantal betere regionale kranten hebben
van meet af aan stelling genomen tegen het publiceren van zulke tendentieuze
berichten
Maar een heleboel kleinere bladen vonden het prachtig zulke "eigen
berichtgeving" van het oorlogstoneel te kunnen brengen.
Omkoping speelde hierbij geen hoofdrol. Toen Engelse persbureaux meldden,
dat men geldelijke bijdragen kon krijgen, hebben diverse bladen en blaadjes
zich teruggetrokken. Maar de geallieerde propaganda werkte permanent.
Duitsland.... deed zo goed als niets.
Toen in het 2e en 3e jaar van de oorlog de Nederlandse pers zich tegen die
Entente-propaganda iets gereserveerder opstelde, verspreidde men door heel
Nederland vanuit Engeland omvangrijke geillustreerde tijdschriften over de
oorlog. Millioenen ponden sterling zijn door Engeland beschikbaar gesteld
om Nederland over de oorlog, de oorlogsgrondslagen, de oorlogsdoelen enz.
te informeren.
De hele Britse propaganda (Frankrijk trad hierbij weinig op de voorgrond)
concentreerde zich vooral op de persoon van de Kroonprins. Psychologisch
was dat juist gezien. De massa kun je niet tegen een andere massa ophitsen,
maar wel tegen een exponent van die massa. Het Duitse volk, zo heette het
in de Engelse propagandaverhalenwas over 't algemeen niet onsympathiek.
De Duitsers waren ijverig, handig en hadden nog veel andere goede
eigenschappen. Helaas was men altijd geneigd een kleine egoistische kliek
te volgen. Die militaristische, chauvinistische kliek had meedogenloos
de oorlog over de wereld afgeroepen om met militaire successen grote
rijkdommen te verwerven. De keizer behoorde niet echt tot dit gezelschap.Maar
de Kroonprins daarentegen was' de echte leider van deze groep.
De oorlog werd dus door de Kroonprins veroorzaakt. Hij was de hoofdschuldige,
ja eigenlijk de énig-schuldige.
Zijn vader stond volledig onder zijn invloed. Bethmann-Hollweg was een willig
werktuig in zijn handen.Helaas niet altijd een goed werktuig.
Door de Kroonprins kon de oorlog niet beëindigd worden. Zijn oorlogszuchtige
begeerten waren nog niet bevredigd: "Steeds dapper doorgaan" was nog steeds
zijn slagzin.
De Nederlandse pers sloot zich bij deze propaganda aan. Het keizerlijke
Duitsland, de "misdadiger van Midden-Europa", zoals "De Telegraaf" schreef,
werd steeds door de Kroonprins gepersonifieerdIedereen kon zijn beeld wel
dromen, zo vaak zag men hem in de geillustreerde kranten. De anti-Duitse
gezindheid ontaardde in haat tegen hem.
Men moet zich overigens van de Hollandse opvattingen gedurende de oorlog
niet te veel voorstellen. Als wij hier over Holland en het Hollandse publiek
spreken, bedoelen we de grote massa. Vanzelfsprekend heerste onder de
hoger-ontwikkelden een andere mentaliteit. Zij lieten zich niet zo gemakkelijk
door de "Entente-vrienden" meeslepen. Veel hervormde dominees maakten van
hun pro-Duitse houding geen geheim.Ook in katholieke geestelijke kringen
was niet zelden de houding tegenover Duitsland milder. Ook in adellijke
kringen, speciaal op het platteland, was vaak een pro-Duitse stemming waar
te nemen. Bijna alle beroepsofficieren waren pro-Duits. Ook onder
wetenschappers kwam een min of meer pro-Duits gevoel tot uitdrukking;
